پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 341 |
| تعداد مقالات | 3,608 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,602,677 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,066,351 |
تحلیل نگاره‌های دابه‌الارض در نسخه‌های فالنامه دوره صفوی از منظر روایات | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 12، شماره 29، شهریور 1404، صفحه 137-153 اصل مقاله (1.62 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.9066.1931 | ||
| نویسندگان | ||
| ناهید جعفری دهکردی1؛ باقر مختاری دزکی* 2 | ||
| 1استادیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنر و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران | ||
| 2استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران | ||
| چکیده | ||
| فالنامه‌ها در دوره صفوی، به‌ویژه در زمان شاه طهماسب، به‌عنوان ابزاری برای پیشگویی و الهام گرفتن از آینده به کار می‌رفتند و نقشی مهم در پیوند دین، سیاست، و فرهنگ عامه داشتند. این نگاره‌ها نه‌تنها پیام‌های مذهبی را منتقل می‌کردند، بلکه به پیشگویی آینده و شناخت سرنوشت نیز کمک می‌کردند. دابّة الأرض به‌عنوان یکی از نشانه‌های قیامت در اسلام، در نگاره‌های اوایل دوره صفوی به‌گونه‌ای رمزگون و پیچیده به تصویر کشیده شده است. هدف این پژوهش شناسایی مفاهیم و نمادهای موجود در نگاره‌های دابّة الأرض در فالنامه‌های صفوی است و این سوال مطرح می‌شود که "نگاره‌های دابّة الأرض در نسخه‌های فالنامه دوره صفوی چه مفاهیمی را بازتاب می‌دهند؟" بر این اساس نگارندگان تلاش دارند با مطالعات اسنادی، از میان فالنامه‌های مصور دوره شاه طهماسب صفوی چهار نگاره از دابّة الأرض را در پرتو مطالعات کیفی با روش توصیفی تحلیلی بررسی کنند. روش پژوهش نیز مبتنی بر تحلیل محتوای بصری و متنی این آثار است که به‌ویژه بر رابطه میان نمادهای مذهبی و اسطوره‌ای در دینی‌سازی فرهنگ تصویری دوره صفوی تمرکز دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که در این آثار، دابّة الأرض به‌عنوان موجودی با ویژگی‌های انسانی و حیوانی و نمادهایی چون عصای موسی (ع) و انگشتر سلیمان (ع) به تصویر کشیده شده است که بر اساس روایات شیعی به این موجود نسبت داده می‌شود. به عبارت دیگر، تصویر دابّة الأرض در این آثار بازتابی از ترکیب باورهای شیعی و اهل سنت، به‌ویژه در دوران رشد و قدرت گرفتن اخباری‌گری در مقابل عقلانیت شیعی است. این نمادها در کنار دیگر ویژگی‌های بصری موجود در نگاره‌ها، که بیشتر از روایات اهل سنت متاثر هستند، تصویری از تهدید و نگرانی‌های دینی و اجتماعی آن زمان را به نمایش می‌گذارند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دوره صفوی؛ فالنامه؛ روایات شیعه و سنی؛ آخر زمان؛ نگاره دابه‌الارض | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم.، ترجمه محمد مهدی فولادوند
آژند، یعقوب (1379). «شکل‌گیری شیوۀ صفوی: مکتب تبریز، قزوین». در مجموعه مقالات سایۀ طوبی، تهران: موزه هنرهای معاصر.
آلوسی، شهاب‌الدین سیدمحمود (1415ق.). روح المعانی فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالاحیاء تراث العربی.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق.). تفسیر قرآن العظیم. عربستان: نزار مصطفی الباز.
اردبیلی، ابن بزاز (1373). صفوۀالصفا: در ترجمه احوال و اقوال و کرامات شیخ صفی‌الدین اسحق اردبیلی. به تصحیح و مقدمۀ غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: بی‌نا.
اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام. به‌تصحیح رسول جعفریان. قم: دلیل.
استرآبادی، علی (1409ق). تأویلالآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی ایران.
افشار، ایرج (1383). «فالنامه». فرهنگ مردم، شمارۀ 10، صص 81ـ76.
بوذری‌نژاد، یحیی؛ ایرانپور، حسین (1401). «پیامدهای سیاسی و اجتماعی ظهور جریان اخباری‌گری در دورۀ صفویه». پژوهش‌های ایران‌شناسی، دورۀ دوازدهم، شمارۀ 1، صص. 67ـ45.
پاکباز، رویین (1385). دایرة‌المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر.
پوراکبر، آرش (1396). فالنامۀ شاهطهماسبی. تهران: فرهنگستان هنر.
ترکمان، اسکندربیگ (1382). تاریخ عالم‌آرای عباسی. به‌تصحیح ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
ثعلبی، ابواسحاق احمد بن ابراهیم (1442ق). الکشف و البیان. بیروت: دارالاحیاء تراث العربی.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه. جلد یازدهم، تهران: دانشگاه تهران.
ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1416ق.). میزان الاعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دارالاحیاء الکتب العلمیه.
رازی، حسین بن علی ابوالفتوح (1408ق.). روض الجنان و روح الجنان. مشهد: آستان قدس رضوی.
رحیملو، عباس؛ طیب‌حسینی، سیدمحمود؛ آقایی‌زاده ترابی، احمد (1401). «واکاوی مصداق "دابّه" در آیۀ 82 نمل برپایۀ شیوۀ زبانی تجرید». مطالعات قرآنی، سال سیزدهم، شمارۀ 51، صص. 134ـ111.
رستگار فسایی، منصور (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران: توس.
زاهدی‌فر، سیفعلی؛ رضایی کهنمویی، علی؛ اللّهیاری‌نژاد، مریم (1394). «بررسی و نقد روایات اهل‌سنت دربارۀ دابةالارض». مشرق موعود، دورۀ نهم، شمارۀ 33، صص. 106ـ71.
سیپک، ییری (1393). ادبیات فولکلور ایران. مترجم: محمد اخگری، تهران: سروش و مرکز.
سیدقطب، قطب بن ابراهیم (1412ق.). فی ظلال القرآن. قاهره: دارالشروق.
سیوری، راجر (1389). ایران عصر صفوی. مترجم: کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
جلال‌الدین السیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر بن محمد (بی‌تا).
شیخ طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شیخ کلینی، محمد بن یعقوب (1370). اصول کافی. جلد نخست، مترجم: شیخ محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسوه.
طباطبایی، محمدحسین (1390). المیزان. لبنان: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر (1412ق.). تفسیر طبری (جامع البیان). بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (1381). کتاب الغیبه. به‌تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری و بهزاد جعفری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عصار کاشانی، الهام (1393). «تأثیر تفکر شیعی بر فالنامه‌های مصور دورۀ اول صفوی». پایان‌نامۀ دکترا، تهران: دانشگاه الزهرا.
قرطبی، محمد بن احمد (1364). الجامع لأحکام القرآن. تهران: ناصر خسرو.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق.). تفسیر القمی. جلد نخست، قم: دارالکتاب.
کوربن، هانری؛ استرلین، هانری (1377). اصفهان، تصویری از بهشت. مترجم: جمشید ارجمند، تهران: فرزان روز.
گلسرخی، ایرج (1377). تاریخ جادوگری. تهران: علم.
لاهیجی، قطب‌الدین (1373). تفسیر شریف لاهیجی. به‌تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران: داد.
مجلسی، محمدباقر (1416ق.). بحارالانوار. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر (1362). تفسیر نمونه. جلد پانزدهم. قم: دارالکتب الاسلامیه.
مهدی‌زاده، علیرضا (1399). فالنامۀ تهماسبی. تهران: سورۀ مهر.
واحد دهکردی و دیگران (1402). «تحلیل گروتسک در نگارۀ دابّة‌الأرض فالنامه‌ها براساس رویکرد باختین». باغ نظر، دورۀ بیستم، شمارۀ 119، صص. 48ـ39.
De La Perrière, Eloïse Brac. (2016). Manuscripts in Bihari Calligraphy: Preliminary Remarks on a Little-Known Corpus. Muqarnas, 33: 63–90.
Falk, Toby. (1985). Treasures of Islam. Bristol, Avon, England.
Farhad, Massumeh & Bagci, Serpil. (2010). Falnama: The Book of Omens. USA: Thames & Hudson.
Parikh, Rachel. (2022). The Khalili Fālnāmah. London: The Nour Foundation in association with Azimuth Editions.
URL1: https://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/102391/55 (Access Date 02/04/2025).
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 500 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 24 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب