پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 337 |
| تعداد مقالات | 3,560 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,289,008 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,985,628 |
شناسایی مفاهیم عنصر خاک در هنر نگارگری ایران (موردپژوهی: عصر صفوی) | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 12، شماره 29، شهریور 1404، صفحه 40-60 اصل مقاله (1.81 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.8439.1898 | ||
| نویسندگان | ||
| امیرحسین شعبانیان1؛ مصطفی محبیان2؛ سیده فاطمه حسینی3؛ کورش مؤمنی* 4 | ||
| 1کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. | ||
| 3کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران. | ||
| 4دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران | ||
| چکیده | ||
| در هنر نگارگری ایرانی دورۀ اسلامی، عنصر خاک به عنوان یک مفهوم کلیدی، بار معنایی و زیبایی‌شناختی گسترده‌ای را در خود جای داده است. با توجه به اینکه جهان‌بینی و نگرش فکری عصر صفوی در چارچوب دورۀ اسلامی شکل گرفته، این عنصر که نمایندۀ آغاز و پایان جهان هستی است، در نگارگری این دوره مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این پژوهش با رویکرد مفهوم‌محور، به بررسی مفاهیم مرتبط با خاک در آثار نگارگری دورۀ صفوی می‌پردازد. اگرچه اهمیت عنصر خاک در نگارگری این دوره پیشتر مورد غفلت محققان قرار گرفته، اما پژوهش حاضر با ترکیب رویکردهای کیفی و کمی، به تحلیل توزیع و معنای این مفهوم در نگاره‌های منتخب می‌پردازد و سعی دارد به این پرسش‌ها پاسخ دهد: «عنصر خاک در نگارگری دورۀ صفوی چه مفاهیمی را در خود جای داده است؟» و «کدام یک از مفاهیم خاک در نگارگری دورۀ صفوی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است؟» برای دستیابی به پاسخ این پرسش‌ها، ابتدا با روش تحلیل محتوای متنی، مفاهیم مرتبط با عنصر خاک در منابع دینی و متون ادبی دوره اسلامی شناسایی و کدگذاری شد. در مرحله بعد، با بهره‌گیری از نرم‌افزار MAXQDA و آمار توصیفی، بسامد و توزیع این مفاهیم در نگاره‌های منتخب دوره صفوی تحلیل گردید. یافته‌ها حاکی از آن است که شش مفهوم «شرف‌یافتگی» (با 74%)، «افتادگی» (62.9%)، «آفرینش» (51.8%)، «هستی» (44.4%)، «بازخیزش» (29.6%) و «نیستی» (22.2%) در بازنمایی عنصر خاک قابل تشخیص‌اند. نتایج پژوهش بیانگر این است که عنصر خاک در نگاره‌های این دوره، در قالب تصویر، به نوعی زبان بصری تبدیل شده و مخاطب را به تأملی معنوی دعوت می‌کند. این امر نشان می‌دهد که می‌توان از رهگذر چنین تحلیلی، به لایه‌های پنهان معنایی در نگاره‌های این دوره دست یافت و آن‌ها را فراتر از صرف تزئینات تصویری، به عنوان حاملان معنا و جهان‌بینی فرهنگی مورد توجه قرار داد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| مفهوم‌شناسی؛ عنصر خاک؛ نگارگری؛ هنر ایرانی؛ دورۀ اسلامی- صفوی | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم (1380). ترجمه: آیت الله مکارم شیرازی. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
آدامووا، آ. ت. (1386). نگاره‌های ایرانی گنجینۀ ارمیتاژ: سدۀ پانزدهم تا نوزدهم میلادی. مترجم: زهره فیضی، تهران: فرهنگستان هنر.
ابراهیمی ناغانی، حسین (1386). «پارادوکس شکل انسان در نگارگری مکتب اصفهان با تأکید بر تکنگارهها». هنرهای زیبا، شمارۀ 31، صص. 77ـ88.
اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1377). اسطوره: بیان نمادین. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1375). اسطوره، رؤیا، راز. مترجم: رؤیا منجم، تهران: فکور.
باوندیان، علیرضا (1401). «حکمت خاک در عرفان هنری خیام نیشابوری». رهپویۀ حکمت هنر، شمارۀ 1 (1)، صص. 81ـ89.
بینیون، لورنس؛ ویلکینسون، جی. وی. سی؛ گری، بازل (۱۳۸۳). سیر تاریخی نقاشی ایران. مترجم: محمد ایرانمنش، تهران: امیرکبیر.
پاکباز، رویین (1390). نقاشی ایرانی از دیروز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
پوپ، آرتور اپهام (۱۳۷۷). سیر و صور نقاشی ایران. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
پورخالقی چترودی، مهدخت؛ قائمی، فرزاد (1389). «تحلیل نمادینگی آتش در اساطیر برمبنای نظریۀ همترازی رویکرد نقد اسطورهای (با تمرکز بر اساطیر ایران و شاهنامۀ فردوسی)». جستارهای ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق)، شمارۀ 170 (43)، صص. 119ـ 95.
تجویدی، اکبر (1386). نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سدۀ دهم هجری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جوانی، اصغر (1390). بنیانهای مکتب نقاشی اصفهان. تهران: فرهنگستان هنر (متن).
حافظ، شمس‌الدین محمد (۱۳۷8). دیوان حافظ. به‌کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: انتشارات صفی‌علیشاه.
رابینسون، بزیل ویلیام (۱۳۸۴). هنر نگارگری ایران. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
رازی، نجمالدین دایه (1391). مرصادالعباد. به‌کوشش: محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
زارعدار، محمدمهدی (۱۳۹۲). میرعماد حسنی؛ پادشاه ممالک خط. تهران: هنرکدۀ کرج.
زارعی، علی و دیگران (1400). «مفاهیم مشترک باغسازی در دورۀ تیموری و صفوی، با تأکید بر نگاره‌های باغ دو مکتب هرات و مکتب دوم تبریز». نگارینۀ هنر اسلامی، شمارۀ 8 (21)، صص. 35ـ20.
خیام، عمر (1364). رباعیات خیام. تصحیح: خسرو زعیمی. تهران: انجمن خوشنویسان ایران.
ــــــــــــ (1383). شرح جامع مثنوی معنوی. جلد دوم و سوم. تهران: اطلاعات.
ﺳﻌﺪی، مصلح بن عبدالله (1344). شرح گلستان. تصحیح و شرح: محمد خزائلی، تهران: علمی.
ــــــــــــــــــــــــ (1366). بوستان ﺳﻌﺪی. شرح: محمد خزائلی. تهران: جاویدان.
ــــــــــــــــــــــــ (1383). ﮐﻠﯿﺎت سعدی. ﺗﺼﺤﯿﺢ: ﺣﺴﻦ اﻧﻮری. ﺗﻬﺮان: ﻗﻄﺮه.
سنایی غزنوی، مجدودبن آدم. (1372)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح: مدرس رضوی. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۰). دیوان سنایی. تصحیح: مدرس رضوی. چاپ اول. تهران: کتابخانه سنایی.
شفیقی، ندا (1402). «نشانه‌شناسی اجتماعی واقعۀ معاد در نگارگری عصر صفوی»، نگره، دورۀ هجدهم، شمارۀ 66، صص. 35ـ29.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388). فرهنگ نمادها. مترجم: سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ؛ ﺣﺴﻦﺯﺍﺩﻩ، ﺣﺴﻦ (1385). ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺗﺸﻴﻊ. ﺗﻬﺮﺍﻥ: ﺗﺸﻴﻊ.
عبدالله، زهرا؛ شایسته‌فر، مهناز (۱۳۹۲). «نقش و نماد اژدها در نگارگری ایرانی». پیکره، دورۀ دوم، شمارۀ 4، صص. 58ـ43.
عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد (۱۳۴۲). منطقالطیر. به‌کوشش: سیدمحمدصادق گوهرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1383). اسرارنامه. به‌کوشش: دکترسیدمحمدصادق گوهرین، تهران: زوار.
فروزانفر، بدیعالزمان (1367). شرح مثنوی شریف. تهران: زوار.
کفشچیانمقدم، اصغر؛ یاحقی، مریم (1390). «بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران». باغ نظر، سال هشتم، شمارۀ 19، صص. 77ـ65.
کنبی، شیلا (1385). رضا عباسی اصلاحگر سرکش. مترجم: یعقوب آژند، تهران: فرهنگستان هنر (متن).
ـــــــــــ (1378). دوازده رخ: یادنگاری دوازده نقاش نادره‌کار ایرانی. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
کوپر، ﺟﻲ. ﺳﻲ. (1379). ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺼﻮﺭ ﻧﻤﺎﺩﻫﺎﻱ ﺳﻨﺘﻲ. مترجم: ﻣﻠﻴﺤﻪ ﮐﺮﺑﺎﺳﻴﺎﻥ، تهران: فرشاد.
گری، بازیل (1385). نقاشی ایرانی. مترجم: عربعلی شروه، تهران: دنیای نو.
ﻣﺎﺣﻮزی، زﻫﺮا؛ ﻣﻬﺎﺟﺮی، سیامک؛ ﻗﺒﺎدی، حسینعلی (1398). «ﺗﺤﻮل اﻧﮕﺎرۀ ﺧﺎک در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اﻧﺴﺎن در آرای ﻋﺎرﻓﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮی». ادﯾﺎن و عرفان، ﺳﺎل پنجاه‌ودوم، شمارۀ 2، صص. 324ـ307.
محسنینیا، مهدی؛ عسکریفر، سیدمحمدهادی (1399). «نماد و نشانۀ گل و مرغ در نگارگری ایرانی و تأویل آن در ارتباطات فرهنگ عامۀ گذشتگان». جامعهشناسی روابط عمومی، سال یکم، شمارۀ 2، صص. 90ـ71.
مطیع شیرازی، لیلا؛ خالقزاده، محمدهادی؛ معصومی، محمدرضا (1400). «مام خاک در اساطیر و باور ملل و جایگاه آن در شواهدی از آثار سنایی غزنوی». ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی، سال هفدهم، شمارۀ 65، صص. 305ـ281.
معینالدینی، محمد؛ عصار کاشانی، الهام (1392). «سیر تحول زیباییشناسی طبیعت در تکنگـارههای مکتب اصفهان». جلوة هنر، دورۀ پنجم، شمارۀ 1، صص. 90ـ77.
مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (۱۳۷۳). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: انتشارات بهنود.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1376). کلیات شمس. مقدمه و تصحیح: محمد عباسی، تهران: جواهری.
مهدیزاده، فاطمه (1391). «بررسی و تحلیل اسطورههای ایرانی آب، خاک، باد و آتش در متون اوستایی بر مبنای دیدگاه کهننمونهای یونگ». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی.
میتفورد، میراندا (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانهها در جهان. مترجمان: ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، تهران: کلهر.
میراسکندری، فریبا (1387). «تحلیل جامعهشناختی خاک در اشعار حافظ». زبان و ادبیات فارسی، سال چهارم، شمارۀ 13، صص. 40ـ 25.
نیکلسون، رینولد (1374). شرح مثنوی معنوی. مترجم: حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.
ولش، آنتونی (1385). نگارگری و حامیان صفوی. مترجم: روحالله رجبی، تهران: فرهنگستان هنر.
هال، جیمز (1380). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. مترجم: رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 248 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 84 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب