پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 329 |
| تعداد مقالات | 3,438 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,038,899 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,831,330 |
مروارید و باورها و آیین‌های وابسته به آن در عجایب‌نامه‌ها و متون کانی‌شناختی فارسی | ||
| پژوهشنامۀ فرهنگ و ادبیات آیینی | ||
| مقاله 8، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 7، تیر 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/jcrl.2025.8761.1191 | ||
| نویسندگان | ||
| مریم کسائی1؛ خلیل بیگ‌زاده* 2 | ||
| 1پسادکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. | ||
| 2دانشیار زبان و ادبیات فارسی/ گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. | ||
| چکیده | ||
| از میان احجار کریمه که در فرهنگ و تمدن ایرانی و در ادب فارسی مؤثر و قابل توجه بوده‌اند، مروارید جایگاه خاصی دارد. این سنگ که نشانه‌های حضور آن در فرهنگ مردم ایران از کهن‌ترین دوره‌ها به چشم می‌خورد، از چشم‌اندازهای اجتماعی، فرهنگی و ادبی قابل توجه و بررسی است. مسئلۀ اصلی این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، بررسی جایگاه مروارید و آیین‌ها و باورهای مرتبط با آن در فرهنگ ایران با تکیه بر متون کانی‌شناختی و عجایب‌نامه‌هاست. انجام این تحقیق بخشی از مبهمات متون ادب فارسی و زوایایی از فرهنگ و تمدن کهن ایران را روشن خواهد کرد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد باورها و آیین‌هایی در خصوص منشأ و شیوۀ تشکیل مروارید، فرو رفتن در آب و صید آن، استخراج مروارید از صدف و استحصال و بیختن و جدا کردن آن، انواع و اقسام مروارید، نقش مروارید در نظام اقتصادی جامعه، سفتن و به رشته کشیدن و اصلاح مروارید، خواص درمانی و کاربرد مروارید در تزیینات، ایجاد مروارید مصنوعی، تأثیر در فرهنگ عامه و خوابگزاری، نقش مروارید در زبان فارسی و پیدایش لغات، ترکیبات و اصطلاحات و بازتاب آن در مضامین و تصاویر شعری از مهم‌ترین زمینه‌های حضور مروارید در متون ادب فارسی به شمار می‌آید. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فرهنگ ایران؛ مروارید؛ متون کانی‌شناختی؛ عجایب‌نامه‌ها؛ آیین‌ها و باورها | ||
| مراجع | ||
|
آذری اسفراینی، حمزة بن علی ملک. (1403). غرایب الدنیا و عجایب الاعلا. تصحیح وحید رویانی و یوسف‌علی یوسف‌نژاد. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
ابن بطوطه، ابوعبدالله محمد. (1376). سفرنامه. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: آگه.
ابن محدث تبریزی. (1397). عجایب‌الدنیا. تصحیح علی نویدی ملاطی. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
ابوالقاسم کاشانی، عبدالله بن علی. (1386). عرایس‌الجواهر و نفایس‌الأطایب. به کوشش ایرج افشار. تهران: المعی.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد. (1374). الجماهر فی الجواهر. تحقیق یوسف هادی. تهران: علمی و فرهنگی و دفتر نشر میراث مکتوب.
اسدی طوسی، علی بن احمد. (1389). گرشاسب‌نامه. تصحیح حبیب یغمایی. تهران: دنیای کتاب.
امیرخسرو دهلوی، خسرو بن محمود. (1387). دیوان. تصحیح اقبال صلاح‌الدین. با مقدمۀ محمد روشن. تهران: نگاه.
انصاری دمشقی، شمس‌الدّین محمد. (1382). نُخبة‌الدهر فی عجائبِ البَرّ و البحر. ترجمۀ سید حمید طبیبیان. تهران: اساطیر.
انصاری شیرازی، علی بن حسین. (1371). اختیارات بدیعی. تصحیح محمد تقی میر. تهران: شرکت دارویی پخش رازی.
بیهقی، محمد بن حسین. (1388). تاریخ بیهقی. تصحیح محمد جعفر یاحقی و مهدی سیدی. تهران: سخن.
تجلی‌پور، مهدی. (1361). «غواص مروارید در خلیج فارس». نشریۀ هدهد. س4. ش 3. صص 248 ـ 261.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم. ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: قطره.
جامع‌الصنایع. (بی‌تا). نسخۀ شمارۀ 2849. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
جمالی یزدی، ابوبکر مطهر. (1386). فرّخنامه. به کوشش ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
جودکی، محمدعلی و هدایتی، علی اصغر. (1393). «بررسی تاریخی غوص و صید سنتی مروارید در خلیج فارس». فصلنامۀ مطالعات فرهنگی ـ سیاسی خلیج فارس. س. 1. ش 1. صص 73 ـ 89.
جوهری نیشابوری، محمد بن ابی‌البرکات. (1383). جواهرنامۀ نظامی. به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت. تهران: میراث مکتوب.
حبیش تفلیسی، کمال‌الدین ابوالفضل. (1388). کامل‌التّعبیر. تصحیح سید حسین رضوی برقعی. تهران: نی.
حسن‌دوست، محمد. (1395). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حسینی، مریم. (1387). «مروارید جان در صدف تن، سمبلی گنوسی در شعر فارسی». مجلۀ دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه سمنان. س 7. ش 25. صص 49 ـ 64.
حکیم مؤمن، محمد مؤمن بن محمد زمان. (1390). تحفۀ حکیم مؤمن. با مقدمۀ میرسید احمد روضاتی. تهران: سنائی.
خاقانی، افضل‌الدین بدیل. (1387). دیوان. تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: مرکز.
خوابگزاری، به همراه التحبیر امام فخر رازی. (1385). مؤلف ناشناخته. به کوشش ایرج افشار. تهران:
خراسانی، شرف‌الدین. (1373). «ترانۀ مروارید (یک شعر تمثیلی ـ مجازی گنوستیکی)». کلک. ش 53 . صص 156 ـ 167.
دنیسری، شمس‌الدین محمد. (1350). نوادرالتبادر لتحفهةالبهادر. به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه و ایرج افشار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ذوالفقاری، حسن. (1395). باورهای عامیانۀ مردم ایران. با همکاری علی‌اکبر شیری. تهران: چشمه.
رودکی، جعفر بن محمد (1383). دیوان. شرح و توضیح منوچهر دانش‌پژوه. تهران: توس.
زاوش، محمد. (1375). کانی‌شناسی در ایران قدیم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زکریای قزوینی، محمد بن محمود. (1340). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. تصحیح نصرالله سبّوحی. تهران: کتابخانۀ ناصر خسرو.
سرکاراتی، بهمن. (1352). «مروارید پیش خوک افشاندن». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. ش 108. صص 468 ـ 491.
سعدی، مصلح‌الدین عبدالله. (1386). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: امیرکبیر.
سنائی، مجدود بن آدم. (1385). دیوان. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: سنائی.
سیف فرغانی. (1364). دیوان. تصحیح ذبیح‌الله صفا. تهران: فردوسی.
شمس‌الدین آملی، محمد بن محمود. (1381). نفائس‌الفنون فی عرایس العیون. تصحیح ابوالحسن شعرانی. تهران: اسلامیه.
شهمردان بن ابی‌الخیر. (1362). نزهت‌نامۀ علایی. تصحیح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صائب تبریزی، محمد علی. (1383). دیوان. به کوشش محمد قهرمان. تهران: علمی و فرهنگی.
عقیلی خراسانی، سید محمد حسین. (1388). مخزن‌الادویه (قرابادین کبیر). تهران: سنائی.
علیجانی، مهدی و شرفی، محبوبه. (1400). «واکاوی صید و فروش مروارید با تکیه بر متون جغرافیایی قرون سوم تا هشتم هجری». پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران. س 10. ش 1. صص 53 ـ 72.
عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1363). دیوان. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: سنائی.
طبری، محمد بن ایوب الحاسب. (1391). تحفة‌الغرائب. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
طوسی، محمد بن محمود. (1387). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1382). جامع‌العلوم. تصحیح سید علی آل داود. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
قاسمیان، سلمان. (1400). «جایگاه صید و تجارت مروارید در همگرایی ساحل‌نشینان خلیج فارس عصر قاجار». پژوهش‌های تاریخی. س 13. ش 4. صص 39 ـ 54.
کاترمر، رابرت. (1398). «تاریخ و ماقبل تاریخ صید مروارید در خلیج فارس». در مجموعه مقالاتِ تاریخچۀ صید و تجارت مروارید در خلیج فارس. ترجمۀ غلامرضا زائری. بندرعباس: نسیم بادگیر.
قیم، بهادر، سهرابی، طیبه و ساکی مفرد، صفیه. (1395). «تجارت مروارید در ساحل شمالی خلیج فارس دوران قاجار»، فصلنامۀ جندی‌شاپور. س 2. ش 5. صص 92 ـ 103.
کسائی مروزی، ابواالحسن علی بن محمد. (1375). کسائی مروزی، زندگی، شعر و اندیشۀ او. تألیف و تحقیق محمد امین ریاحی. تهران: علمی.
گیلگمش (1392). ترجمۀ داوود منشی‌زاده. تهران: دات.
محمدبن منصور. (1335). گوهرنامه. تصحیح منوچهر ستوده. فرهنگ ایران زمین. ش 4. صص 185 ـ 302.
محمدی، محمدحسین و فرمانی انوشه، نازیلا. (1392). فرهنگ احجار کریمه و معدنی‌ها در ادب فارسی. تهران: زوّار.
ناصرخسرو، ابومعین. (1365). دیوان. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1390). خسرو و شیرین. تصحیح برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف. (1380). لیلی و مجنون. تصحیح وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (1348). تنسوخ‌نامۀ ایلخانی. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نهج‌الفصاحة. (1388). ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: دنیای دانش. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 146 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب