پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 329 |
| تعداد مقالات | 3,439 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,042,872 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,834,358 |
تبیین بیشمتنیت رسالۀ صراط‌الخط سلطانعلی مشهدی با نگاه به پیش‌متن‌های تاثیرگذار بر آن | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 11، شماره 28، اسفند 1403، صفحه 199-214 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.8465.1900 | ||
| نویسندگان | ||
| علیرضا خاکپور* 1؛ محمد عارف2؛ محمد رضا شریف‌زاده3 | ||
| 1دانشکده هنر تهران مرکزی | ||
| 2دانشیار گروه نمایش واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسالمی | ||
| 3واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| خوشنویسی هنر زیبانویسی و ایجاد هماهنگی بصری با حروف است و خط نستعلیق، به‌عنوان «عروس خطوط اسلامی»، ترکیبی ظریف و روان از خطوط نسخ و تعلیق محسوب می‌شود. این خط تحولات فرمی و زیبایی‌شناختی متنوعی را از سر گذرانده است که تحت تاثیر عواملی ذیل عنوان پیش‌متن از آنها یاد می‌شود. هدف پژوهش پیش رو، بررسی چگونگی، شرایط و نوع اثرگذاری پیش‌متن‌ها بر این تحولات، با استفاده از متن رسالۀ صراط‌الخط، به عنوان نمونه موردی است از اینرو با استفاده از روش بیشمتنیت ژرار ژنت مواردی از پیش‌متن‌های مذهبی، گرایشات به تصوف، اهمیت حامیان هنری و حلقۀ فرهنگی هرات در رسالۀ صراط‌الخط سلطانعلی مشهدی مورد بررسی قرار گرفته است . بیشمتنیت روشی است ابداع «ژراژ ژنت» که خود، یکی از پنج شاخۀ ترامنیت است و به رابطۀ برگرفتگی متون می‌پردازد و پیش‌متن‌های اثرگذار در بهوجود آمدن یک بیش‌متن را بررسی می‌کند. ترامتنیت روابط نظام‌یافتۀ یک متن را با متن‌های دیگر مورد واکاوی قرار می‌دهد خواه، متن کلامی و خواه، متن تصویری و غیرکلامی باشد. این پژوهش یکی از آثار اصیل خوشنویسی ایرانی را به‌مثابه یک بیش‌متن در رابطه با جامعۀ فرهنگی- هنری هرات عصر تیمور، از راه بررسی پیش‌‌متن‌هایی که موجب برساختگی آن شدهاست، در چارچوب بیشمتنیت ژنت مورد واکاوی قرار می‌دهد و سعی دارد به دو پرسش پاسخ گوید: 1)کدام پیش‌متن‌ها در ایجاد صراط‌الخط دخیل بوده‌اند؟ 2) انواع برگرفتگی پیش‌متن‌های موثر چگونه در متن صراط‌الخط نمود یافته است؟ این پژوهش با استفاده از دادههای کتابخانهای و الکترونیک، به روش کیفی انجام شده؛ بررسی داده‌ها بصورت تصیفی، تحلیلی و تاریخی بوده و از منظر هدفمندی، بنیادین است. برمبنای یافته‌های این مقاله، بیش‌متن تشیع به‌گونه‌ای تثبیت شده و در تلفیق با گرایشات صوفیانه در متن صراط‌الخط بروز و ظهور کرده؛ نیز برخی عناصر همچون تأکید بر عزلت و خلوت‌گزینی، چشم باطن، تعلیم نزد استاد و اهمیت مشق و تمرین، که خود یادآور اصول و مبانی تصوف است، در بیش‌متن صراط‌الخط بر پایۀ همانگونگی نشان داده‌شده است. اما مواردی همچون چگونگی تراشیدن قلم، نوع کاغذ، مهره کشیدن، آهار زدن و ... نیز پیش‌متن کارگاه‌های هنری هرات در قالب تراگونگی در متن صراط‌الخط حضور دارند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بیشمتنیت؛ پیش‌متن؛ رسالۀ صراط‌الخط؛ حلقۀ فرهنگی هرات؛ ژرار ژنت | ||
| مراجع | ||
|
آژند، یعقوب (1381). «کارگاه هنری سلطانحسین بایقرا». هنرهای زیبا، شمارۀ 12، صص. 99ـ89.
-ـــــــــــ(1386). «کتابت‌خانه و صورت‌خانه در مکتب هرات». گلستان هنر، دوره3ُ، شماره 4 (پیاپی10)، صص 18- 23.
ابن جوزی (بی‌تا). التبصره. مجلد الاول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
افشار، ایرج (1390). کاغذ در زندگی و فرهنگ ایرانی. تهران: میراث مکتوب.
بلر، شیلا (1396). خوشنویسی اسلامی. مترجم: ولیالله کاووسی، تهران: فرهنگستان هنر.
برت، آر. ال. (1371). تخیل. مترجم: مسعود جعفری، چاپ دوم، تهران: مرکز.
بصاری، ندا؛ حجاجی کهجوق، عزیز؛ مشفقی، آرش (1400). «تحلیل فضاهای وهم، خیال و انزوا در عرفان و بازتاب آنها بر روح عارف». بهارستان سخن، شمارۀ 53، صص. 154ـ133.
بیانی، مهدی (1345). شرح حال و آثار خوشنویسان (گنجینۀ تحقیقات ایرانی). جلد نخست، تهران: دانشگاه تهران، شمارۀ 43.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام الدین (1380). تاریخ حبیبالسیر فی اخبار افراد بشر. جلد چهارم، تهران: همام.
خیام، غیاث‌الدین ابوالفتح عُمر بن ابراهیم (1312). نوروزنامه. به‌کوشش مجتبی مینوی، تهران: کاوه.
دهخدا، علی‌اکبر (1325). لغت‌نامه. جلد نخست، تهران: دانشگاه تهران.
ذبیحی، محمد؛ صیدی، محمود (1392). «دیدگاه سهروردی و ملاصدرا دربارۀ علیّت مثل و عالم خیال منفصل». حکمت صدرایی، دورۀ دوم، شمارۀ 1، صص. 56ـ43.
رجبی، محمدعلی (1394). «تبیین وجوه معنوی خوشنویسی با تأکید بر رسالة صراط‌السطور سلطانعلی مشهدی». نگره، شمارۀ 35، صص. 31ـ19.
زمچی اسفزاری، معین‌الدین (1339). روضاتالجنات فی اوصاف مدینۀ هرات. جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران.
سجادی، سید جعفر (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. ویراست نخست. تهران: انتشارات کتابخانه طهوری.
شهیدی، حمیده (1395). «سیاست مذهبی سلطانحسین بایقرا (مطالعة موردی: تأثیر بر تشیع)». مطالعات تاریخ اسلام، شمارۀ 29. صص. 81ـ62.
شیمل، آن ماری (1368). خوشنویسی و فرهنگ اسلامی. مترجم: اسدالله آزاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
صدرینیا، باقر (1388). فرهنگ مأثورات متون عرفانی. تهران: سخن
صراف، مرتضی (1352). رسایل جوانمردان. تهران: انستیتوی فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران.
صفری آققلعه، علی؛ شریعتنیا، حکیمه (1399). صراط‌الخط (صراط‌السطور): سرودۀ سلطانعلی مشهدی (حدود 926ـ841 ق.). تهران: چاپ(دیجیتال)میراث مکتوب. دسترسی از نرم‌افزار طاقچه.
فرهانی‌منفرد، مهدی.(1381). «پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان». تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی – دانشگاه تهران.
قادریان، محمدمهدی، شهیدانی، شهاب و محمدی‌میلاسی، علیرضا.(1401). «مقایسه شیوه کرسی‌بندی در دو چلیپای مشابه از سلطانعلی مشهدی و میرعلی هروی». هنرهای زیبا – هنرهای تجسمی، دوره 27 (شماره 2)، صص 39-47.
گوهرین، سیدصادق (1382). شرح اصطلاحات تصوّف. جلد هفتم و هشتم، تهران: زوّار.
لعل شاطری، مصطفی؛ رجبی، محمدعلی (1395). «جایگاه خوشنویسی و خوشنویسان خراسانی در دورۀ سلطانحسین بایقرا 875-911ق)». خراسان بزرگ، شمارۀ 25، صص. 97-112.
مایل هروی، نجیب (1372). کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی.
مسعود سعد سلمان (1390). دیوان. به‌کوشش محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مشهدی، سلطانعلی.(920ق). صراط‌السطور به کوشش کریمکشاورز. (نسخۀ الکترونیک بی‌تا). تاریخ دسترسی از کانال تلگرامی کتابخانه و موزه در فروردین 1403.
مکاریک، ایرنا ریما (1388). دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر. مترجم: مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
میرخواند، حمد بن خاوندشاه بن محمد (1380). تاریخ روضۀالصفا. جلد نهم، مترجم: جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
نامورمطلق، بهمن (1386). «ترامتنیت؛ مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متنها». پژوهشنامۀ علوم انسانی (دانشگاه شهید بهشتی)، شمارۀ 56، صص. 97ـ95.
ــــــــــــــــ ؛ کنگرانی، منیژه (1390). «علل پیوستگی متنی و فرامتنی در هنرهای سنتی هنرمندان مسلمان ایرانی». ادبیات و هنر دینی، شماره 2 صص. 47ـ31
-ــــــــــــــ(1391). «گونه‌شناسی بیش‌متنی». پژوهش‌های ادبی، دوره 9(شماره 38) صص. 139–152.
ـــــــــــــــــ (1400). بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم: نظریه‌ها و کاربردها. چاپ دوم، تهران: سخن.
نظامی باخزری، عبدالواسع (1357). منشأالانشا. جلد نخست، به‌کوشش رکن‌الدین همایونفرخ، تهران: دانشگاه ملی.
واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی (1384). تذکرۀ ریاضالشعرا. به‌کوشش محسن تاجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
هاشمینژاد، علیرضا (1389). «تأثیر عرفان و تصوف در تحولات خوشنویسی ایرانی قرن‌های هفتم تا نهم هجری». در مطالعات ایرانی. دوره9، شماره 17. صص. 263-275.
ـــــــــــــــــــ (1393). سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار. تهران: متن.
ـــــــــــــــــــ (1397). «محتوای فراموششدۀ یک هنر بومی». روزنامه ایران، شماره سوم بهمن (پیاپی 6982)، تجسمی، ص 15.
لینک دسترسی تیرماه 1404:
-Allen, Graham. (1963). Intertextuality, The New Critical Idiom. London: Routledge.
-Genette, Gerard. (1997) Palimpsests: in Literature Second. Degree Translated by: Channa Newman and Calude Doubinsky. University of Nebraska Press. Lincoln. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 232 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 22 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب