پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 317 |
| تعداد مقالات | 3,337 |
| تعداد مشاهده مقاله | 3,610,558 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,630,680 |
سیر تحول منبرهای چوبی ایران بر اساس تکنیک‌های ساخت و تزیین (دوره سلجوقی تا صفوی) | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 11، شماره 28، اسفند 1403، صفحه 157-177 اصل مقاله (2.69 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.7238.1827 | ||
| نویسنده | ||
| محمد مدهوشیان نژاد* | ||
| عضو هیت علمی گروه صنایع دستی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا | ||
| چکیده | ||
| منابر ازجمله مهم‌ترین اجزای مسجد هستند که همواره در سمت راست محراب‌ها (به‌عنوان یک سنت از زمان پیامبر اکرم (ص) تا به‌حال) قرار می‌گیرند. با اینکه در طول دوران اسلامی ایران، مواد مختلفی در ساخت آنها به‌کار گرفته شده، اما به‌نظر می‌رسد که ماده چوب بیشترین فراوانی را در بین آنها دارا بوده است. از دوره سلجوقی تا صفوی، نمونه‌های گوناگونی از منبرهای چوبی در ایران ساخته شده است که لزوم واکاوی و بررسی آنها به‌منظور دستیابی به چگونگی سیر تحول فرمی، تکنیکی و تزئینی این عناصر فرهنگی، ضروری به‌نظر می‌رسد. با توجه به این موضوع هدف مقاله فوق، بررسی و توصیف اجزا، فرم و تکنیک‌های ساخت و تزیین در منبرهای چوبی ایران از دوره سلجوقی تا صفوی است. با توجه به این مسئله پرسشی که به ذهن متبادر می‌گردد این‌چنین است: ویژگیهای فرمی، نقش و تکنیکی منبرهای چوبی ایران از دوره سلجوقی تا صفوی چگونه هستند. اطلاعات با پیمایش‌های میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد که، منبرسازان دوره سلجوقی روش‌های ساخت و تزئین معینی را دنبال نموده‌اند که در دوره ایلخانی با تغییراتی مانند: افزایش ارتفاع و اسکلت پنهان مواجه شده است. اما در دوره تیموری با کاهش ارتفاع، کیفیت ظرافت تزئینات ارتقا می‌یابد. و در دوره صفوی نیز، ساخت منبرها به روش استادکاران دوره سلجوقی با تنوع تزئینی مضاعف مشاهده شده است. درواقع، استفاده از فن گره‌چینی با نقوش هندسی، تنها موضوع مشترک منبرسازان دوره سلجوقی تا صفوی در ایران است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| منبر چوبی؛ سلجوقی؛ تیموری؛ صفوی؛ هنر اسلامی | ||
| مراجع | ||
|
آزادبخت، فرامرز (1396). «مطالعه و آسیب‌شناسی منبر چوبی 900سالۀ مسجدجامع ندوشن و ارائۀ راهکارهای حفاظتی بهینه». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکدۀ حفاظت و مرمت.
احمدی، عباسعلی (1395). «تحلیل تطبیقی و زیباشناختی آرایههای چوبی مسجدجامع سرآور گلپایگان با مساجد آذربایجان». نگارینۀ هنر اسلامی، دورۀ سوم، شمارۀ 12، صص. 72ـ60.
ـــــــــــــــــ؛ عبدالهی دمنه، سیدمحسن (1392). «فنشناسی منبر و آرایههای چوبی مسجدجامع روستای سرآور گلپایگان». همایش ملی باستانشناسی ایران (دستاوردها، فرصتها، آسیبها)، دانشکدۀ هنر، دانشگاه بیرجند.
بورکهارت، تیتوس (1365). هنر اسلامی: زبان و بیان. مترجم: مسعود رجبنیا، تهران: صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
بیاتیراد، نیلوفر (1390). «ﻣﻄﺎلعۀ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺒﺮﻫﺎی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺷﺎﺧﺺ اﺻﻔﻬﺎن». ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻧﻘﺶ آن در ﺗﻮﺳﻌۀ ﭘﺎﯾﺪار، داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ، واﺣﺪ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه.
ــــــــــــــــ (1391). «نسبت نقوش هندسی تکرارشوندۀ منبرهای چوبی با مفاهیم نمادین در هنر اسلامی». ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﺎمۀ ﮐﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ، ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻫﻨﺮ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ، ﺩﺍﻧﺸﮑﺪۀ ﻫﻨﺮ.
پاکزاد، زهرا (1393). «بررسی و شناسایی چوبهای منبر مسجدجامع ابیانه». نخستین همایش هنرهای چوبی و سبک زندگی ایرانی، دانشگاه الزهرا، تهران، صص. 11ـ1.
ﭘﺮوﭼﺎزﮐﺎ، امجد بهومیل (1373). ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺟﻬﺎن. مترجم: ﺣﺴﯿﻦ ﺳﻠﻄﺎنزاده، ﺗﻬﺮان: اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ.
ج‍زای‍ری، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌‌ب‍ن ن‍ورال‍دی‍ن (1924). تذکرۀ شوشتر. بهتصحیح خانبهادر مولی، کلکته: مشن پریس.
حسینی، سیدحسن (1389). «ﻣﻨﺒﺮ ﺻﺎﺣﺐﺍﻟﺰﻣﺎﻥ ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻮﻫﺮﺷﺎﺩ». مشکوۀ، شمارۀ 106، صص. 139ـ135.
ﺩﻫﻘﺎﻧﻲ، ﻃﻴﺒﻪ (1392). «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﻘﻮﺵ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﺎﻳﻴﻦ ﻭ ﺳﻮﺭﻳﺎﻥ ﻭ ﻣﻘﺎیسۀ ﺁﻥ ﺑﺎ ﻧﻘﻮﺵ ﻣﺤﺮﺍﺏﻫﺎﻱ ﮔﭻﺑﺮﻱ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ». ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﺎمۀ ﮐﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍرﺷﺪ، ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻫﻨﺮ ﺗﻬﺮﺍﻥ، ﺩﺍﻧﺸﮑﺪۀ ﻫﻨﺮﻫﺎﻱ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩﻱ.
ـــــــــــــ؛ ﺳﺎﻣﺎﻧﻴﺎﻥ، ﺻﻤﺪ (1394). «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻃﺮﺡ ﻭ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻧﺎﺋﻴﻦ ﻭ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﺳﻮﺭﻳﺎﻥ». ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭ ﺗﻤﺪﻥ ﺍﺳﻼﻣﻲ، ﺳﺎﻝ ﺷﺸﻢ، شمارۀ ۹۱، ﺻﺺ. 50ـ29.
راشدینیا، زهرا (1400). «ﻣﻄﺎﻟﻌۀ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎﺕ ﻭ ﺍﺟﺰﺍﻱ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﻣﺤﺮﺍﺏ ﮔﭻﺑﺮﻱ ﺍﻣﺎمزﺍﺩﻩ ﺭﺑﻴﻌﻪﺧﺎﺗﻮﻥ ﺍﺷﺘﺮﺟﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﻨﺒﺮ ﭼﻮﺑﻲ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻧﺎﺋﻴﻦ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮﻱ ﻗﻤﺮی». نگره، شمارۀ 59، صص. 127ـ109.
زکی، محمدحسن (1366). تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام. مترجم: محمدعلی خلیلی، چاپ سوم، تهران: اقبال.
ساداتحسینیان، سمانه (1387). «پروندۀ ثبت منبر پاچنار وشنوۀ قم». آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم (منتشرنشده).
سلیمانی، پروین؛ فرهمند بروجنی، حمید؛ اکبریفرد، مریم (1390). «مقایسۀ ساختار و تزئینات چوبی مسجدجامع ابیانه با مساجد چوبی آذربایجان شرقی». مطالعات هنر اسلامی، شمارۀ 14، صص. 45ـ25.
سمهودی، لنورالدین بن عبدالله (1422). وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی. بهتصحیح: قاسم السامرائی، بیروت: المکتبة العلمیة.
شراهی، اسماعیل؛ موسوینیا، سیدمهدی (1399). «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺍﺑﻌﺎﺩ ﺷﮑﻠﻲ ﻭ ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻧﻘﻮﺳﺎﻥ ﺗﻔﺮﺵ». نگره، شمارۀ 54، صص. 53ـ41.
شریعتی، صادق (1392). «بررسی ویژگیهای شاخص منبرهای چوبی دورۀ اسلامی ایران». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران.
شیخبیگلو، امید (1393). «طراحی و ساخت منبر چوبی براساس نمونه‌های دورۀ ایلخانی (منابر مسجدجامع اصفهان و نائین)». پایان‌نامۀکارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکدۀ هنرهای صناعی.
ـــــــــــــــ؛ محمدزاده، مهدی (1394). «ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻣﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻗﺎﻳﻦ». در همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر اسلامی، مشهد: مؤسسۀ آموزش عالی فردوس.
شیرنژادی، حاتم (1399). «مطالعۀ ویژگیهای فرمی و بصری منبر در نگارگریهای ایران و تطبیق آن با نقوش موجود در منبرهای مساجد اصفهان». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
ــــــــــــــــ؛ نجارپور، صمد؛ جوکار، جلیل (1401). «مطالعۀ تطبیقی فرمها و نقوش منبر در نگارگری دورۀ تیموری و صفوی». پژوهشنامۀ گرافیک و نقاشی، دورۀ پنجم، شمارۀ 8، صص. 91ـ74.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1401). «مطالعه و تطبیق فرمی منبر در نگارگری و منابر مساجد اصفهان در دورۀ صفویه با تأکید بر نقش واقعگرایی». نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، دورۀ پانزدهم، شمارۀ 37،
شیشوانی، هاله؛ شیخبیگلو، امید (1397). «بررسی زیباشناختی نقوش منبر مسجدجامع گوهرشاد». در دومین همایش ملی خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلام، مشهد: مؤسسۀ آموزش عالی فردوس.
عرب، سمیرا؛ خاتم، غلامعلی؛ شاهرودی، فاطمه (1400). «ﻧﻮﺁﻭﺭﻱ ﺩﺭ ﺷﻴﻮۀ ﺧﺎﺗﻢﮐﺎﺭﻱ ﺩﻭﺭۀ ﻗﺎﺟﺎﺭ، ﻣﻄﺎلعۀ ﻣﻮﺭﺩﻱ: ﻣﻨﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢﮐﺎﺭﻱ ﻣﺤﻔﻮﻅ ﺩﺭ ﮐﺎﺥ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ». نگره، دورۀ شانزدهم، شمارۀ 57 ، صص. 105ـ95.
عرب، کاظم (1395). «منبر چوبی مسجد پاچنار وشنوۀ قم». اثر، شمارۀ 73، صص. 122ـ113.
غضنفری، پیمان؛ آرزه، آزاده (1399). «جستاری بر تزئینات مسجدجامع ساری». مطالعات طراحی شهری و پژوهشهای شهری، دورۀ دوم، شمارۀ 11، 44ـ37.
گرگویی، حسن (1382). «ﻣﻨﺒﺮ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻧﺪﻭﺷﻦ». ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺰﺩ، شمارۀ ۸۱ ﻭ ۹۱، ﺻﺺ. 205ـ201.
ﮔﻠﻨﺪوز، ﻣﺼﻄﻔﻲ؛ محمدی، میر روحالله (1391). «ﺑﺮرﺳﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺸﻜﻮل ﺷﺎﻫﻜﺎر هنرهای ﭼﻮﺑﻲ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم». ﻧﮕﺮه، ﺷﻤﺎرۀ 23، صص. 15ـ5.
محزومی، محمدحسن (1424). اخبارالمدینه (ابن زباله). بازسازی: صلاح عبدالعزیز بن سلامه، مدینه: بههمت مرکز بحوث و دراسات.
محمدی، ذکراله (1375). «تاریخ و جایگاه منبر در مسجد». مسجد، سال پنجم، شمارۀ 30، صص. 53ـ35.
مسعودی، ابوالحسن علیبن حسین (1365). مروجالذهب، مترجم: ابوالقاسم پاینده، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
ناصری، رضا؛ میری، سیدمهدی (1401). «مقدمهای بر دستساختههای چوبی قرون هشت تا یازده هجری قمری بوانات». مطالعات باستانشناسی پارسه، دورۀ ششم، شمارۀ 22، صص.300ـ284.
ناظمی، شکیبا (1394). «طراحی و ساخت صندوق چوبی براساس نقوش منبر مسجدجامع ابیانه». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکدۀ هنرهای صناعی.
ﻧﻮﺣﻲ، ﺁﻳﻪ (1391). «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﻘﻮﺵ ﻣﻨﺒﺮ ﻣﺴﺠﺪﺟﺎﻣﻊ ﻧﺎﺋﻴﻦ ﻭ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻫﻨﺮ ﭼﻮﺏ». ﭘﺎﻳﺎﻥﻧﺎمۀ ﮐﺎﺭﺷﻨﺎﺳﻲ ﺍﺭﺷﺪ، ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﻫﻨﺮ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ، ﺩﺍﻧﺸﮑﺪۀ ﻫﻨﺮﻫﺎﻱ ﺗﺠﺴﻤﻲ.
نوروزی قرهقشلاق، حسین؛ صالحی، سیمه؛ رشادی، حجتاله (1398). «بررسی تطبیقی دو منبر دورۀ سلجوقی و ایلخانی (مشکول و نایین)». نگارینۀ هنر اسلامی، دورۀ ششم، شمارۀ 17، صص. 59ـ47.
نویری، احمدبن عبدالوهاب (1364). ن‍ه‍ای‍ه الارب ف‍ی ف‍ن‍ون الادب. مترجم: محمود مهدوی دامغانی، جلد بکم و هفتم، تهران: امیرکبیر.
هاشمی، سیدهفاطمه (1393). «بازآفرینی نقشمایههای منابر سلجوقی در طراحی و ساخت قندیل چوبی (منبر برزرود و منبر فریزهند)». پایاننامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکدۀ هنرهای صناعی.
هیلنبراند، رابرت (1380). معماری اسلامی. مترجم: باقر آیتالهزاده شیرازی، روزنه: تهران.
Bloom, Jonathan M. & Other (1998). The Minar From The Kutubiyya Mosque, Published By The Metropolitan Museum Of Art, New York.
Moradi, Amin & Omrani, Behroz (2019). The review of ilkhanid architecture in northwest Iran, Research Institute of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism: Tehran.
Sheikhbagloo O, Mohamadzadeh M. (2019) The Development Flow of Wooden Minbars in Iran. Iran Herit. 2019; 1 (1) :57-65
Smith, Myron bement.1938.The Wood Mimbar in the Masdjid-I Djami Nain. Ars Is- lamica.Vol.5,N.1. Published in The Smithsonian Institution and Departement of the .History of Art, University of Michigan.PP.21-32
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 150 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 68 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب