پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 317 |
| تعداد مقالات | 3,337 |
| تعداد مشاهده مقاله | 3,610,530 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,630,674 |
گونه‌شناسی و تحلیل عناصر بصری کاشیهای زرینفام تخت سلیمان با رویکرد زیبایی‌شناسی؛ مطالعة موردی مجموعة موزة ملّی ایران | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 11، شماره 28، اسفند 1403، صفحه 117-136 اصل مقاله (3.02 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.8132.1875 | ||
| نویسندگان | ||
| ساناز پورمحمودی1؛ سعید امیرحاجلو* 2؛ حسن مرادی3 | ||
| 1گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران | ||
| 2دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس | ||
| 3وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی | ||
| چکیده | ||
| مجموعه تاریخی تخت سلیمان در تکاب آذربایجان غربی، افزون بر آثار عصر ساسانی، دربردارندة آثار ارزشمندی از دورة ایلخانان است. در کاوش‌های باستان‌شناسیِ دهه 40 خورشیدی در مجموعه تخت سلیمان، شمار فراوانی کاشی زرینفام از کاخ آباقاخان به دست آمد که بیش از هزار قطعه از آن به موزه ملّی ایران منتقل شد. با وجود غنای کیفی و کمّی این مجموعة کاشی، سامان‌دهی و مطالعه کامل آنها در موزه در دهه‌های گذشته به انجام نرسیده‌است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف سامان‌دهی، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی کاشیهای زرینفام آغاز شد و با توجه به ارزش‌های هنری نمونه‌ها، مطالعات تکمیلی با رویکرد زیبایی‌شناسی و با هدف تبیین شاخصه‌های بصری و اصول حاکم بر ترکیب‌بندیِ عناصر تصویری کاشی‌ها صورت گرفت. در این مقاله تلاش شده به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که ویژگی‌های بصری کاشیهای زرینفام در موزه ملّی ایران چیست و گونه‌شناسی آنها چه اطلاعاتی را درباره رایج‌ترین فرم‌ها، نقوش و کتیبه‌ها در اختیار می‌نهد؟ اصول ترکیب‌بندی و چیدمان عناصر بصری روی کاشی‌ها چگونه در راستای آفرینش ارزش‌های زیبایی‌شناسانه به کار گرفته شده‌است؟ بر این اساس، ابتدا مستندنگاری، عکاسی و سامان‌دهی کاشی‌ها به انجام رسیده و سپس مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی کاشی‌ها با مطالعه اصول ترکیب‌بندی و نحوه به کارگیری عناصر اصلی بصری در نقش‌پردازی تبیین شده است. نتایج طبقه‌بندی و گونه‌شناسی کاشی‌ها نشانگر وجود شش گونه شامل کاشیهای «ستاره‌ای هشت‌پر کوچک تخت بدون کتیبه»، «ستاره‌ای هشت‌پر بزرگ تخت کتیبه‌دار»، «ستاره‌ای هشت‌پر نقش برجسته»، «حاشیه‌ای کتیبه‌ای برجسته»، «حاشیه‌ای منقوش برجسته» و «صلیبی یا چلیپایی» است. در این میان، فرم ستاره‌ای هشت‌پر، رایج‌ترین فرم است و نقوش گیاهی و سپس اسلیمی، پرتکرارترین نقوش هستند. در بیش از دو سوم کاشی‌ها، الگوهای ترکیب‌بندی متقارن، شعاعی و تکرار واگیره دیده می‌شود و چنین الگوهایی، تناسب، هماهنگی و ثبات را در طرح کاشی‌ها پدید آورده است. فراوانیِ حدود 85 درصدی کاشی‌هایی با نقش زینتی و آمار اندکِ چهار درصدی کاشی‌هایی با نقش روایی و داستانی نشان می‌دهد برای هنرمندان و سفارش‌دهندگان کاشی‌ها، آراستگی، تزیین و زیبایی بر انتقال پیام اولویت داشته و از الگوهای ترکیب‌بندی و عناصر بصری در راستای تناسب، تعادل، تقارن، توازن، نظم، هماهنگی، ثبات و در نهایت با هدف خلق زیبایی بهره برده‌اند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| زرینفام؛ تخت سلیمان؛ سبک‌شناسی؛ زیبایی‌شناسی؛ موزه ملّی ایران | ||
| مراجع | ||
|
احمدی، بابک (1393). حقیقت و زیبایی درس‌های فلسفۀ هنر. تهران: مرکز.
امیرحاجلو، سعید و دیگران (1399). «معرفی، طبقه‌بندی و ساختارشناسی کاشیهای زرینفام یافتشده از قلعهدختر شهر کرمان». پژوهۀ باستان‌سنجی، شمارۀ 2، صص. 23ـ1.
ایتن، یوهانس (1391). هنر رنگ. مترجم: عربعلی شروه، تهران: یساولی.
بلخاری قهی، حسن (1400). «نسبت میان لذّت و زیبایی در آرای خواجه نصیرالدین طوسی». کیمیای هنر، سال دهم، شمارۀ 38، صص. 109ـ101.
پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. گروه مترجمان، تهران: علمی و فرهنگی.
توحیدی، فائق (1390). فن و هنر سفالگری. چاپ هشتم، تهران: سمت.
حسینیراد، عبدالمجید (1394). مبانی هنرهای تجسمی. تهران: کتابهای درسی ایران.
حلیمی، محمدحسین (1384). اصول و مبانی هنرهای تجسمی: زبان، بیان، تمرین. چاپ پنجم، تهران: احیای کتاب.
داندیس، دونیس، اِ. (1390). مبادی سواد بصری. مترجم: مسعود سپهر، چاپ بیستوششم، تهران: سروش.
سامانیان، صمد؛ پورافضل، الهام (1395). «تحلیل تطبیقی سفالینههای مینایی و کاشیهای زرینفام سدۀ 6 و 7 هجری با نگارههای نسخۀ کلیله و دمنه 707 هـ.ق. آل اینجو». نگره، شمارۀ 44، صص. 20ـ5.
سرفراز، علی‌اکبر (1347). تخت سلیمان. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
سیری، محمدسپهر؛ امیرحاجلو، سعید (1399). «بازنگری محل انتساب هفت قطعه کاشی زرینفام در موزۀ ملّی ایران: اطلاعات باستان‌شناختی تازه‌ای از دشت لار تهران». موزۀ ملّی ایران، شمارۀ 1، صص. 223ـ211.
شکرپور، شهریار؛ طاووسی، محمود؛ قوچانی، عبدالله (1392). «بازتاب رهیافتهای فرهنگی و اجتماعی عصر ایلخانی بر کاشیهای زرینفام تخت سلیمان». نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، شمارۀ 11، صص. 66ـ53.
طالبپور، فریده (1387). «بررسی نقوش کاخ آباقاخان در تخت سلیمان». نگره، شمارۀ 8 و 9، صص. 29ـ19.
عبداللهی، سحر؛ موسوی حاجی، سیدرسول؛ جودکی عزیزی، اسدالله (1399). «مطالعه و معرفی چند نمونه از کاشیهای زرینفام موجود در مجموعۀ موزه‌ای موسسة فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی». باستان‌شناسی دوران اسلامی، شمارۀ 2، صص. 30ـ15.
قوچانی، عبدالله (1371). اشعار فارسی کاشیهای تخت سلیمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لشکری، آرش؛ شریفینیا، اکبر؛ مهاجروطن، سمیه (1393). «بررسی نقوش کاشیهای زرینفام آوه از دورۀ ایلخانیان». نگره، شمارۀ 32، صص. 54ـ38.
ناومان، رودلف (1382). ویرانههای تخت سلیمان و زندان سلیمان. مترجم: فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
نیستانی، جواد؛ روحفر، زهره (1389). ساخت لعاب زرینفام در ایران براساس مطالعات تاریخی و پژوهشهای آزمایشگاهی. تهران: آرمانشهر.
واتسون، الیور (1382). سفال زرینفام ایرانی. مترجم: شکوه ذاکری، تهران: سروش.
هنینگ فون در اوستن، هانس؛ ناومان، رودلف (1382). تخت سلیمان. مترجم: فرامرز نجدسمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
هوف، دیتریش (1368). «تخت سلیمان». در: شهرهای ایران، جلد سوم، مترجم: فرامرز نجد سمیعی، بهکوشش محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی. صص: 33ـ1.
Bradley, Elizabeth. H., Curry, Leslie. A., & Devers, Kelly. J. (2007). “Qualitative data analysis for health services research: Developing taxonomy, themes, and theory”. Health Services Research, 42(4): 1758-1772.
Naumann, R. (1976). Takht-i Suleiman, Berlin: Dietrich Reimer.
Porter, Yves. (2021). “Talking Tiles from Vanished Ilkhanid Palaces (Late Thirteenth to Early Fourteenth Centuries): Frieze Luster Tiles with Verses from the Shah-nama”, Journal of Material Cultures in the Muslim World, 2 (1-2): 97–149.
Rohrs, Stefan; Dumazet, Alexandra; Kuntz, Katharina; Franke, Ute. (2022). “Bodies and Glazes of Architectural Ceramics from the Ilkhanid Period at Takht-e Soleyman (North-Western Iran)”, Minerals, 12 (2): 1-17. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 218 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 75 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب