پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 337 |
| تعداد مقالات | 3,559 |
| تعداد مشاهده مقاله | 4,284,306 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,983,681 |
بررسی تاریخی اثرات زیست‌محیطی مصرف زغال‌چوب در خراسان: دوره قاجار و پهلوی | ||
| مطالعات مدیریت توسعه سبز | ||
| مقاله 9، دوره 4، شماره 3 - شماره پیاپی 9، مهر 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/jgdms.2024.8023.1182 | ||
| نویسندگان | ||
| علی نجف زاده* 1؛ فضل الله براقی2 | ||
| 1استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران | ||
| 2استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| تأمین سوخت یکی از نیازهای مهم بشر بوده که در هر دوره با مواد خاصی تأمین می‌شود. ابتدا به‌شکل سنتی از هیزم استفاده می‌شد. سپس زغال‌چوب، زغال‌سنگ و سوخت‌های فسیلی تأمین‌کننده انرژی بودند. زغال‌چوب یکی از مهمترین سوخت‌ها تا نیم قرن اخیر بود. استفاده گسترده از آن مستلزم وجود پوشش گیاهی مناسب بود، ولی فراوانی استفاده از آن اثرات مخرب زیست‌محیطی بر جای می‌گذاشت. خراسان اگرچه از لحاظ پوشش جنگلی چندان غنی نبود ولی جنگل‌های پراکنده اُرس، سرو و پسته در شمال خراسان و جنگل‌های طاق و بنه در کیبرکوه، اطراف بیرجند و طبس وجود داشت که مهمترین منبع تأمین زغال‌چوب بودند. استفاده گسترده از زغال‌چوب از اواخر دوره قاجار بر پوشش گیاهی منطقه اثر گذاشت. مساله اصلی پژوهش حاضر این است که استفاده از زغال‌چوب در خراسان دوره قاجار و پهلوی چه اثرات زیست‌محیطی به دنبال داشت؟ و چه اقداماتی برای حفظ این منابع صورت گرفت؟ مقاله حاضر به سبک پژوهش‌های تاریخی با شیوه کتابخانه‌ای براساس گزارش منابع تاریخی، مطبوعاتی و اسناد انجام گرفته‌است. یافته‌های پژوهش نشان داد استفاده بی‌رویه از زغال‌چوب در شهرهای بزرگ مشهد و بیرجند پوشش گیاهی جنگلی منطقه وسیعی از شمال خراسان از بجنورد تا سرخس و اطراف بیرجند و طبس را تقریباً از بین برد. تدوین قوانین برای حفاظت جنگل‌ها، سوخت‌های جایگزین، اصلاح شیوه زغال‌گیری و جلوگیری از سوءاستفاده در صدور مجوز مهمترین اقدامات عملی برای حفظ جنگل‌ها بود و عملاً از زمان تأسیس جنگلبانی در سال 1338 ش. محدویت‌هایی برای زغال‌سوزی اجرا شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| زغال‌چوب؛ سوخت؛ اثرات زیست‌محیطی؛ خراسان؛ بیرجند | ||
| مراجع | ||
|
اعتمادالسلطنه، محمدحسن.(1301). مطلع الشمس، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
بوبک، هانس.(1384). سیمای تاریخی جنگل‌های طبیعی و درخت‌زارهای ایران. ترجمه عباس پاشایی اول. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
پاپلی یزدی، محمدحسین. (1371). کوچ‌نشینی در شمال خراسان. ترجمه اصغر کریمی. مشهد: آستان قدس رضوی. موسسه چاپ و انتشارات.
پاپلی یزدی، محمدحسین. (1388). خاطرات شازده حمام. مشهد: پاپلی. چ 4. ج 1.
حکیمیان، کبری. (1378). بررسی تاریخی قلمرو جنگل‌های ایران با تأکید بر جنگل‌های شمال. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 46. مهر. 103-89. /https://jrg.ut.ac.ir
خانیکوف، نیکلای ولادیمیر. (1375). سفرنامه خانیکوف. ترجمه اقدس سلیمانی و ابوالقاسم بیگناه. مشهد: آستان قدس.
فرجی سبکبار، حسنعلی، طهماسی، بهمن و جمشیدی، فاطمه. (1401). تحلیل تغییرات فضایی- زمانی عرصه‌های منابع طبیعی در ایران، مجله مطالعات مدیریت توسعه سبز، سال 1، شماره 1، ص 187-175. DOI:10.22077//jgmd.2023.6054.1016
فریزر، جیمز بیل‌ی. (1364). سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی. ترجمه منوچهر امیری. تهران: توس.
رضایی، جمال. (1381). بیرجند نامه (بیرجند در آغاز سده چهاردهم خورشیدی). به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
دالمانی، هانری رنه. (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. ترجمه فره‌وشی. تهران: امیر کبیر و ابن سینا.
دیکسون، ویلیان ادموند ریچی. (1391). شرق ایران گوشه‌ای از جنگ جهانی اول. ترجمه محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
دوپلانول، گزاویه. (1365). «انهدام پوشش جنگلی ایران». ترجمه اصغر نظریان. تحقیقات جغرافیایی. شماره 3. زمستان. 95-77. https://georeserch.ir
راشد محصل، محمدرضا. (1388). از شوکتی تا دولتی جستارهای فرهنگی در شرق ایران. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند.
سه سفرنامه. (1347). به کوشش قدرت الله روشنی. تهران: طوس.
کارکنان وزارت جنگ انگلستان مستقر در هندوستان. (1380). فرهنگ جغرافیای ایران خراسان. ترجمه کاظم خادمیان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
عشقی، ابوالفضل و فرزانه، حسین. (1374). تخریب پوشش گیاهی و جنگلی طبیعی شمال خراسان. رشد آموزش جغرافیا. شماره 37. بهار. 49-44. https://www.roshdmag.ir
عین‌السلطنه، قهرمان میرزا. (1379). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه. به کوشش مسعود میرزا سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر. ج 2.
غلامیان حسین‌آبادی، سمیه، غزنوی قصونی، احمد، سادات مصطفوی، مهناز(1401). بررسی و تحلیل کارآیی قوانین کیفری محیط زیست در ایران. مجله مطالعات مدیریت توسعه سبز، سال 1، شماره 2، ص 104-91 DOI: 10.22077/jgmd.2023.6140.1021
گنجی، محمدحسن. (1380). جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی. مشهد: به نشر، چ 2.
محمدعلی منشی و محمدحسین مهندس(1356)، سفرنامه رکن‌الدوله به سرخس. به کوشش محمد گلبن، تهران: نشر سحر.
مکی، حسین. (1367). جنگل‌ها و گسترش کویرهای ایران در رابطه با جامعه و فساد دولت‌ها. تهران: آینده
معصوم علی‌شاه، محمد معصوم بن زین‌العابدین. (1345). طرائق الحقایق. تهران: کتابخانه بارانی.
مهاجر، علی‌اصغر(1341)، زیر آسمان کویر. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی، چ 2.
موسوی اصفهانی، حسن. (1392). روزنامه سفر مشهد مکه و عتبات 1316-1316. به کوشش رسول جعفریان. تهران: مشعر.
ناصح، ذبیح الله. (1395). دولت یاد تاریخ محلی بیرجند در آغاز سده معاصر. براساس روایت ذبیح‌الله ناصح. گردآوری و تصحیح محمد امین ناصح. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
ییت، چارلز ادوارد. (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمه قدرت‌الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری. تهران: یزدان.
یوسف خان هراتی، محمد. (1388، گزارش‌های یوسف خان هراتی. تصحیح علی نجف زاده. مشهد: مرکز پژوهش‌های شورای شهر مشهد.
اسناد:
اسناد شخصی عبدالله عربی‌بیک وردی
مرکز اسناد آستان قدس: سند شماره 93127.
سازمان اسناد ملی: سند شماره 074705-240، 0131109-230، 28279-293.
مطبوعات:
آزادی: شماره 1 سال سوم، 22 سال سوم، 494، 2159، 2376.
آفتاب شرق: شماره 4870
اطلاعات: شماره 9506.
اتاق تجارت: شماره 40 سال سوم.
بهار: شماره 80، 17 سال پنجم.
چمن: شماره 43 سال دوم.
خراسان: شماره 2474، 2794، 2825، 2843، 3196، 3346، 3358، 3640.
فکر آزاد: شمار 10 سال اول، 24 سال اول، 52 سال اول.
نوبهار: شماره 80 سال اول.
Bobek, H. (2005). The historical landscape of Iran’s natural forests and woodlands (A. Pashayie-Avval, Trans.). Tehran: Geographical Organization of Armed Forces. (In Persian)
Dallman, H. R. (1956). Travelogue from Khorasan to Bakhtiari (Farahvashi, Trans.). Tehran: Amir Kabir & Ibn Sina. (In Persian)
Dixon, W. E. R. (2012). Eastern Iran: A corner of World War I (M. Rafiei, Trans.). Tehran: Hirmand. (In Persian)
Duplanol, X. (1986). The destruction of Iran’s forest cover. Geographical Studies, (3), 77–95. (In Persian)
Ein al-Saltaneh, G. M. (2000). Diary of Ein al-Saltaneh (M. Salour & I. Afshar, Eds., Vol. 2). Tehran: Asatir. (In Persian)
Eshqi, A., & Farzaneh, H. (1995). The destruction of natural vegetation and forests in northern Khorasan. Growth in Geography, (37), 44–49. (In Persian)
Etemad al-Saltaneh, M. H. (1922). Matla’ al-Shams. Tehran: Islamic Revolution Education and Publication. (In Persian)
Fraser, J. B. (1985). Fraser’s winter journey travelogue (M. Amiri, Trans.). Tehran: Tous. (In Persian)
Ganji, M. H. (2001). Geography in Iran: From Dar al-Fonun to the Islamic Revolution (2nd ed.). Mashhad: Beh Nashr. (In Persian)
Hakimian, K. (1999). A historical investigation of Iran’s forest territories with emphasis on northern forests. Geographical Researches, (46), 89–103. (In Persian)
Khanikoff, N. V. (1996). Travelogue of Khanikoff (A. Soleimani & A. Bigonaah, Trans.). Mashhad: Astan Quds Razavi. (In Persian)
Maki, H. (1988). Forests and desertification in Iran: Social and governmental corruption. Tehran: Ayandeh. (In Persian)
Masum Ali Shah, M. M. b. Z. (1966). Tara’eq al-Haqayeq. Tehran: Barani Library. (In Persian)
Mohajer, A. A. (1962). Under the sky of the desert (2nd ed.). Tehran: Pocket Books Organization. (In Persian)
Mohammad Ali, M., & Mohammad Hossein, M. (1977). Travelogue of Rokn al-Dowleh to Sarakhs (M. Golban, Ed.). Tehran: Sahar Publications. (In Persian)
Mousavi Esfahani, H. (2013). Diary of travel to Mashhad, Mecca, and the holy sites (1937-1938) (R. Jafarian, Ed.). Tehran: Mash’ar. (In Persian)
Nasah, Z. (2016). Local history of Birjand in the early modern era (M. A. Nasah, Ed. & Comp.). Tehran: Institute for Iranian Contemporary Historical Studies. (In Persian)
Papoli Yazdi, M. H. (1992). Nomadism in northern Khorasan (A. Karimi, Trans.). Mashhad: Astan Quds Razavi, Publishing Institute. (In Persian)
Papoli Yazdi, M. H. (2009). Memoirs of the Bathhouse Prince (4th ed., Vol. 1). Mashhad: Papoli.
Rashd Mohassel, M. R. (2009). From Shokati to statehood: Cultural essays on eastern Iran (M. Rafiei, Ed.). Tehran: Hirmand. (In Persian)
Rezaei, J. (2002). Birjand Nama: Birjand at the dawn of the 20th century (M. Rafiei, Ed.). Tehran: Hirmand. (In Persian)
Roshanie, Q. (Ed.). (1968). Three Travelogues. Tehran: Tous. (In Persian)
Staff of the British Ministry of War stationed in India. (2001). Geographical dictionary of Iran: Khorasan (K. Khademian, Trans.). Mashhad: Islamic Research Foundation. (In Persian)
Yate, C. E. (1986). Travelogue of Khorasan and Sistan (Q. Roshanie-Zafaranlou & M. Rahbari, Trans.). Tehran: Yazdan. (In Persian)
Yusef Khan Herati, M. (2009). Reports of Yusef Khan Herati (A. Najafzadeh, Ed.). Mashhad: Center for Research on Mashhad City Council. (In Persian)
Documents:
Astan Quds Document Center, 93127
Personal documents of Abdullah Arabi Beyk Vardi
National Archives Organization, documents 240-074705, 230-0131109, 293-28279
Aftab Sharq, No. 4870
Azadi, No. 1, Year 3, No .22, Year 3, No 494,2159,2376
Ettela'at, No. 9506.
Otaqe tejarat, No. 40, Year 3
Bahar, No. 80, 17, Year 5.
Chaman, No. 43. Year 2
Fekr Azad, Year 1, Nos. 10, 24, 52.
Khorasan, Nos. 2474, 2794, 2825, 2843, 3196, 3346, 3358, 3640
Nowbahar, No. 80, Year 1. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 159 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 101 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب