
تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 317 |
تعداد مقالات | 3,337 |
تعداد مشاهده مقاله | 3,610,492 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,630,649 |
فرهنگ دعا، باورهای درمانی و شفا و انعکاس آن در هنر اسلامی | ||
نگارینه هنر اسلامی | ||
دوره 11، شماره 28، اسفند 1403، صفحه 77-96 اصل مقاله (3.23 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2025.8629.1907 | ||
نویسنده | ||
الهام حسنوند* | ||
دانشگاه هنر ایران | ||
چکیده | ||
انسان اولیه تمام بیماریها یا مصایب خود را به ارواح شیطانی، جنیان و نیروهای مافوق طبیعی نسبت میداده است. با گذشت زمان، و حتی آگاهی او از دلایل برخی از رخدادهای طبیعی و عادی، ترس وی از ارواح شیطانی کاهش نیافت. به همین جهت به استفاده از حرز، طلسم و تعویذ تمایل شدید پیدا نمود. این موضوع منجر به خلق فرهنگی شد که نیاز به درمان و شفا و استجابت دعا، دفع بلایا و شر و جذب نیروهای خیر و مثبت، اساس آن را تشکیل میدادکه تا به امروز به حیات خود ادامه داده است. پرسش اصلی پژوهش این است که اهمیت ساخت ابزار و اشیاء هنری، رابطه و کاربرد آن در فرهنگ آیینی و مذهبی طلب دعا، درمان و دفع بلا در چیست؟ فرهنگ دعا و شفا و دفع بلا سبب خلق آثار هنری مرتبط شده و از سوی دیگر ساخت این اشیاء باعث باوری ملموس به کارآمدی این فرهنگ نزد مومنین به آن گردیده است. استفاده از حرز و طلسم در واقع همانند یک عمل سحرآمیز است و در جهانبینی جادویی، نیاز به یک عمل سحرآمیز زمانی افزایش مییابد که یک بیماری یا مصیبت رخ دهد، یا با نگاهی مثبتاندیش، در کاربرد آن یک هدف خیر همچون شفا به شدت مورد نیاز باشد. بنابراین، حرز، طلسم و تعویذ میتواند دارای سه کاربرد اصلی باشد: دفع بلا و مصیبت و شر؛ جذب نیروهای مثبت و خیر؛ برآوردن حاجات و آرزوهای انسان. از یک سو، این اشیاء به دلیل اینکه آیات قرآن، اسماء الهی، نام پیامبر(ص)، ائمه معصومین(ع)، دعاها و نمادهای مقدس بر روی آن حک شده، به عنوان اشیاء متبرک و مقدس محسوب میشوند، از سوی دیگر قداست این اشیاء میتواند به دلیل این باور باشد که آنها واسطی بین متوسلین و خداوند یا پیامبران و ائمه (ع) باشند و به همین دلیل میتوان از نگاه معتقدین به این نگرش و باور، اصطلاح «اشیاء متبرک» و «مقدس» به آنها اطلاق نمود. قداست این اشیاء نه تنها درمیان عوام رواج داشته بلکه حاکمان و اشراف نیز برای گرفتن حاجات خود به این اشیاء روی آورده بودند و همین امر و سفارشهای درباری سبب تولید اشیاء فاخر هنری در دوران اسلامی گردید. از اهداف این پژوهش، نشان دادن وابستگی وجودیِ دوطرفه بین فرهنگ شفا و دعا، و ساخت ظروف و اشیاء هنری نیز هست. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای است. | ||
کلیدواژهها | ||
فرهنگ شفا؛ دعا درمانی؛ حرز؛ طلسم؛ هنر اسلامی | ||
مراجع | ||
- بلوکباشی، علی. (1381). باطل سحر، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. جلد 11. تهران: مرکز دانشنامه جهان اسلام.
-تناولی، پرویز. (1385). طلسم،گرافیک سنتی ایران، تهران: نشر بنگاه .
-خامه یار، احمد.(1392). تصویرپردازی آثار منسوب به پیامبر اسلام(ص) در دعانامههای مصور عثمانی. نامه بهارستان هنر. دورۀ جدید، شماره1، تهران، صص. 184-197.-دانلدسن، بسآلن. (1399). اسفند وحشی: پژوهشی درباره سحر و جادو در فرهنگ عامه ایران . ترجمه ابوالقاسمسری. تهران: نشر فرهنگ جاوید.
-دهخدا، علیاکبر. (1373). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه، چ.2. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
-شریعتزاده، علیاصغر. (1371). فرهنگ مردم شاهرود. ناشر مؤلف.
-شاطری، میترا. (1395). تأملی بر کارکردشناسی درفشهای دوره صفوی. مجله پژوهشهای باستانشناسی ایران. صص. 163-176.
-عربستانی، مهرداد. (1387). تعویذ. دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. جلد 15. تهران: مرکز دانشنامۀ جهان اسلام .
-قاسمی، پرستو و شاطری، میترا. (1400). تجلی باورهای دینی برکتیبهنگاریهای مذهبی شمشیرهای دورههای صفوی و قاجار. فصلنامه نگره، شماره 60، صص. 97-121.
-مادیسون، فرانسیس و ساواژ اسمیت، امیلی. (1387). ابزار آلات علمی، ترجمه غلامحسین علی مازندرانی. جلد 11. از مجموعه هنر اسلامی. ناصر خلیلی. تهران: کارنت .
-مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1363). بحارالأنوار. قسمت سوم از جلد پانزدهم. ترجمه ابوالحسن موسوی همدانی. ج.1و2. تهران: کتابخانه حضرت ولی عصر.
-ملیکیان، سورن و شیروانی، اسدالله.(1385). پژوهشی در پیوستگی فلزکاری در دوره صفوی، مجموعه مقالات اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش: رناتا هولد. ترجمه محمدتقی فرامرزی و سیدداوود طباطبایـی. تهران: انتشارات فرهنگـستان هنر.
-واحد دهکردی، فرزانه. (1403). واکاوی نمود مضامین تعویذ جام چهلکلید دردورۀ صفوی. بنیانهای حکمی فلسفی هنر ایرانی. سال سوم، ش. 1، صص. 47-62.
-Allan, James W.,(1986), Metalwork of the Islamic World, The Aron Collection, London, pp. 42-47.
-Boussy, Muhammad Zidan & Radwa, Mohamed Omar, (2021), A Collection of Talismanic Bāzūbands from the Safavid and Qajar Epochs: A Descriptive and Analytical Study, Journal of Association of Arab Universities fot Tourism and Hospitality, Vol.20, No 4, pp. 83-123.
-Carboni, Stefano,(1997), Following the Stars: Images of the Zodiac in Islamic Art, The Metropolitan Museum of Art, New York.
-Emile, S. S.,(2004), “Magic and Divination in Early Islam”, In: The Formation of the classical Islamic World, Vol. 42, general editor Lawrence I. Conrad, Ashgate publishing limited, Burlington, USA, p. xix, xx.
-Donaldson, B. A.,(1938), The Wild Rue: A Study of Muhammadan Magic and Folklore in Iran, Luzac &Co., London.
- Dozy, A.,(1888), Supplément Aux Dictionnaires Arabes, vol. I, E.J. Brill, Leiden, Paris.
- Fodor, A., (2001), Sufism and Magic-Amulets from the Islamic World, London.
-Gruber, Christiane,(2016), ‘From Prayer to Protection: Amulets and Talismans in the Islamic World’ in Francesca Leoni (ed.). Power and Protection: Islamic Art and the Supernatural, Ashmolean Museum, Oxford, pp. 33-52.
-Ibn ʿAsākir. (1998), Juz, Timṯāl Naʿl al-Nabī, ed. Ḥusayn Shukrī, Medina.
- Lane, E. W., (1984), Arabic-English Lexicon, Islamic Texts Society, Cambridge, England.
-Lory, Pierre,(2016), ‘Divination and Religion in Islamic Medieval Culture’ in Francesca Leoni (ed.) Power and Protection: Islamic Art and the Supernatural, Ashmolean Museum, Oxford.
- Porter, V. et al,(1998), Medieval Islamic Amulets, Talismans, and Magic.
-Hughes, T. P., (1995), Dictionary of Islam, quoted from the Mishkāt book XXI, ch.i., part 2, Munshiram Manoharlal Publishers, New Delhi, p. 304- 305.
-Regourd, Anne, (2022), Amulets and Talismans of the Middle East and North Africa in Context, Twentieth-Century Manuscript of the Kitāb alMandal al-sulaymānī (ies Ar. 286, Addis Ababa, Ethiopia): Texts on Practices & Texts in Practices, Chapter 2, Brill, Leiden, Boston, pp. 47,77.
-Savage-Smith, E,(2003), ‘Safavid Magic Bowls’, in Jon Thompson and Sheila R. Canby (eds) Hunt for Paradise: Court Arts of Safavid Iran. Skira, Milan, pp. 240-247.
-Thomas, W. and Pavitt, K.,(2010), The book of Talismans, Amulets, and Zodiacal Gems.
-Vesel, Z.,(2012), Talismans from the Iranian world: A millenary tradition, In: The Art and Material Culture of Iranian Shicīsm: Iconography and Religious Devotion. Edited by P. Khosronejad, London,
I.B. Tauris, pp. 254–275.
-Iḫwan as-Ṣafā: Epistles of the brethren of Purity: On Magic I. An Arabic Critical Edition and English Translation of Epistle 52a,(2011), Translated from the Arabic by G. de Callataÿ and B. Halflants (eds), Oxford University Press in association with the Institute of Ismaili Studies, Oxford, P.116-146.
URL1- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452893
URL3- https://www.vam.ac.uk
URL4- https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;EPM;qt;Mus22;45;en
URL6- https://collection.powerhouse.com.au/object/184581
URL7-https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_SL-9brown and white chalcedon
URL8-https://www.bonhams.com/auction/20833/lot/56/a-safavid-engraved-silver-gilt-bazuband-amulet-case-persia-17th-century/
URL9- https://jameelcentre.ashmolean.org/collection/6980/9992/0/12716#details
URL10- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453247
URL11-https://www.hhgallery.co.uk/sculptures/a-safavid-gold-damascened-steel-sword-shamshir-17th-century
URL12- http://viewer.cbl.ie/viewer/image/Ar_3113/83
URL14- https://www.masterart.com/en/artworks/23051/safavid-divination-bowl
URL15-http://www.brooklynmuseum.org
URL16-http://www.britishmuseum.org
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 243 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 75 |