آمار

تعداد نشریات21
تعداد شماره‌ها301
تعداد مقالات3,173
تعداد مشاهده مقاله3,211,884
تعداد دریافت فایل اصل مقاله2,380,328
رستمی, علی, اسمعیلی جلودار, محمداسماعیل. (1403). تحلیل رفتار اجرایی نوازندگان، بر اساس نشانه های نوازندگی در منابع مکتوب و مواد فرهنگیِ قرون میانی اسلامی. , 11(27), 216-236. doi: 10.22077/nia.2024.7829.1860
علی رستمی; محمداسماعیل اسمعیلی جلودار. "تحلیل رفتار اجرایی نوازندگان، بر اساس نشانه های نوازندگی در منابع مکتوب و مواد فرهنگیِ قرون میانی اسلامی". , 11, 27, 1403, 216-236. doi: 10.22077/nia.2024.7829.1860
رستمی, علی, اسمعیلی جلودار, محمداسماعیل. (1403). 'تحلیل رفتار اجرایی نوازندگان، بر اساس نشانه های نوازندگی در منابع مکتوب و مواد فرهنگیِ قرون میانی اسلامی', , 11(27), pp. 216-236. doi: 10.22077/nia.2024.7829.1860
رستمی, علی, اسمعیلی جلودار, محمداسماعیل. تحلیل رفتار اجرایی نوازندگان، بر اساس نشانه های نوازندگی در منابع مکتوب و مواد فرهنگیِ قرون میانی اسلامی. , 1403; 11(27): 216-236. doi: 10.22077/nia.2024.7829.1860

تحلیل رفتار اجرایی نوازندگان، بر اساس نشانه های نوازندگی در منابع مکتوب و مواد فرهنگیِ قرون میانی اسلامی

نگارینه هنر اسلامی
دوره 11، شماره 27، مرداد 1403، صفحه 216-236    اصل مقاله (1.81 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2024.7829.1860
نویسندگان
علی رستمی1؛ محمداسماعیل اسمعیلی جلودار* 2
1دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران
2دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران
چکیده
کم‌وبیش تمامی یافته‌های فرهنگی که از لایه‌های باستان‌شناسی پدیدار می‌گردند، در بیان اندیشه و تفکر ویژه‌ی آدمی وارد میدان تحلیل می‌شوند. یافته‌های آراسته به نشانه‌های موسیقی دربردارنده‌ی مفاهیمی چون مورفولوژی، سازشناسی، چگونگی شیوه‌های اجرایی ابزارهای موسیقایی و مسائل دیگر هستند. ازاین‌رو این نوشته در راستای سبک‌ها و ساختارهای نوازندگی کهن ِمکتوم مانده، با یک تسلسل تاریخی کارآمد و با دو رویکرد باستان‌شناسی موسیقی و آیکونوگرافی موسیقی سمت‌وسو گرفته است. امروزه در امر نواختن تقریباً تمامی نوازندگان برای ارائه‌ی سُنُریته‌ی ویژه، نوازندگی خاصی را اجرا می‌کنند. بدین گونه پژوهش حاضر برای دستیابی به ساختار نوازندگی‌ها در قرون 3 تا 7 ه.ق، داده‌های باستان‌شناسانه و منابع دست‌اول موسیقی را در اولویت بررسی خود قرار داده است. هدف پژوهش، نگاه موسیقایی به داده‌های فرهنگی، شناسایی تفاوت‌ها در نوع نوازندگی و استخراج سبک‌های مکاتب گوناگون در قرون میانی اسلامی است. پرسش اصلی پژوهش این است که واقع-گرایی ِشیوه‌های اجرایی سازهای موسیقایی بر ماده‌‌های فرهنگی، در گستره‌ی دید تصویرگر تا چه اندازه صحیح و با واقعیت تطابق دارد که بتواند تفاوت‌های اجرایی نوازندگان را آشکار کند؟ پژوهش حاضر تقریباً با استفاده از تمامی داده‌ها (نه صرفاً نسخ خطی) به شیوه‌های اجرایی نوازندگان در قرون نامبرده پرداخته که تاکنون در نهاد داده‌‌های فرهنگی محفوظ بوده‌اند؛ چنانکه 41 یافته از میان 98 داده‌ی باستان‌شناسی که از نوع کاسه، بشقاب، بطری، مرکبدان، قالب سفالی و گچی، مجسمه، کاشی و نسخ خطی هستند، آثار مادی این پژوهش را تشکیل می‌دهند. این داده‌ها با روش‌های کتابخانه‌ای و موزه‌ای گردآوری‌شده و با دیدگاه تاریخی، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی-کاربردی مورد موشکافی و تحلیل قرارگرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهد موسیقی و اصول نوازندگی موسیقی‌دانان در طول قرون میانی اسلامی باوجود محدودیت‌هاییْ هیچ‌گاه متوقف نشده و در قالب هنرهای دیگر معرفی شده‌اند. نوآوری و تفکر موسیقایی نوازنده در ارائه‌ی صدادهی اختصاصی چنان برازنده و سزاوار ظاهرشده که افراد عالی‌رتبه و عام، هنرمندان سلطنتی و کوچه‌بازاری ِتحت تأثیر را تشویق و تحریک به ثبت رفتار اجرایی‌اش بر مواد خام باارزش کرده است.
کلیدواژه‌ها
ابزارموسیقی؛ نوازندگی؛ سُنُریته؛ دوران اسلامی؛ باستان‌شناسی موسیقی
مراجع
  • ابن خلدون، عبدالرحمان. (7-8 ه.ق). مقدمه­ی ابن خلدون (ج 2). مترجم: محمد پروین گنابادی (1382). تهران: علمی و فرهنگی.
  • ابن ندیم، محّمد بن اسحاق. (377 ه.ق). الفهرست. مصحح و مترجم: محّمد رضا تجّدد (1381). تهران: اساطیر.
  • اتینگهاوزن، ریچارد؛ گرابار، الگ. (1396). هنر و معماری اسلامی (1). مترجم: دکتر یعقوب آژند. تهران: سمت.
  • اُرموی، صفی‌الدین. (6 ه.ق). ترجمه­ی مبارکشاه بخاری بر ادوار اُرموی در علم موسیقی (سده­ی 8 ه.ق). مصحح و مترجم: سید عبدالله انوار (1392). تهران: فرهنگستان هنر.
  • اُرموی، صفی‌الدین. (6 ه.ق). رساله در علم موسیقی: ترجمه­ی الادوار فی الموسیقی. مترجم: عمادالدین یحیی بن احمد الکاشی (سده­ی 8 ه.ق). تصحیح، تحشیه و تعلیقه: کاوه خورابه (1400). تهران: فرهنگستان هنر.
  • بینش، تقی. (1378). تاریخ مختصر موسیقی ایران. تهران: هستان.
  • تندی، احمد{و دیگران}. (1396). «بررسی تصویر عود و نوازندگان روی آثار سفالی و فلزی دوره­ی سلجوقی»، نامه­ی هنرهای نمایشی و موسیقی، ش. 19، 117-127.
  • تهماسبی، ارشد. (1402). چگونگی موسیقی ایران (کندوکاوی در گونه­های موسیقی). تهران: مؤسسه­ی فرهنگی-هنری ماهور.
  • حجاریان، محسن. (1398). موسیقی‌شناسی قومی: تاریخی نگری موسیقی ایران. تهران: پل فیروزه.
  • خضرائی، بابک. (1388). «مواد و فنون تصنیع ساز در رساله­ی موسیقی کنزالتحف»، گلستان هنر، ش. 16، 25-33.
  • خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف کاتب. (میان 367-372 ه.ق). مفاتیح العلوم. مترجم: حسین خدیو جم (1362). تهران: علمی و فرهنگی.
  • درویشی، محمدرضا. (1380). از میان سرودها و سکوت­ها (گزیده­ی نوشتار و گفتار محمدرضا درویشی). تهران: مؤسسه­ی فرهنگی-هنری ماهور.
  • دورینگ، ژان. (1383). سنت و تحول در موسیقی ایرانی. مترجم: سودابه فضائلی. تهران: توس.
  • دیکی، جورج. (1387). «تاریخ نظریه­ی نهادی هنر»، مترجم: ابوالفضل مسلمی، مجله­ی زیبا شناخت، ش. 18، 81 -100.
  • ذاکر جعفری، نرگس. (1392). «جایگاه ساز عود و انواع مختلف آن در تاریخ موسیقی ایران پس از اسلام»، تاریخ علم، ش. 2، 191-206.
  • ذاکر جعفری، نرگس. (1396). حیات سازها در تاریخ موسیقایی ایران (از دوره­ی ایلخانیان تا پایان صفویه). تهران: مؤسسه­ی فرهنگی-هنری ماهور.
  • الرفاعی، انور. (1395). تاریخ هنر در سرزمین­های اسلامی. مترجم: عبدالرحیم قنوات. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
  • رودکی سمرقندی، ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم. (4 ه.ق). دیوان رودکی سمرقندی. بر اساس نسخه‌ی براگینسکی. تصحیح: سعید نفیسی (1376). تهران: مؤسسه­ی انتشارات نگاه.
  • رهبر، ایلناز. (1398). «آیکونوگرافی موسیقی ایران؛ خطاهای تفسیر، تبیین روش و ارایه راهکار»، نشریه­ی هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره­ی24، ش. 1، 36-25.
  • عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی. (550 ه.ق). چهارمقاله. به سعی و اهتمام: محمد بن عبدالوهاب قزوینی (1327). تهران: کتاب‌فروشی اشراقی.
  • عوفی بخاری، نورالدین محمد. (7 ه.ق). لباب الالباب (ج 2). به سعی و اهتمام و تصحیح: ادوارد برون. مترجم: محمد بن عبدالوهاب قزوینی (1361). تهران: فخر رازی.
  • فارابی، ابونصرمحمدبن محمد بن طرخان. (324 ه.ق). موسیقی کبیر. مترجم: آذرتاش آذرنوش (1375). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • کاشانی، حسن. (میان 747-755 ه.ق). رساله­ی کنزالتحف (فصلی از کتاب سه رساله­ی فارسی در موسیقی). به اهتمام: تقی بینش (1371). تهران: نشر دانشگاهی.
  • لطفی، شریف. (1395). اندیشه­های موسیقایی. تهران: دیبایه.
  • لطفی، محمدرضا. (بی‌تا). موسیقی آوازی ایران: دستگاه شور ردیف استاد عبدالله دوامی. تهران: گوتنبرگ.
  • محمد زاده صدیق، حسین. (1389). سیری در رساله­های موسیقایی. تهران: انتشارات سوره مهر.
  • المراغی، عبدالقادر بن غیبی الحافظ. (818 ه.ق). جامع الالحان. به اهتمام: تقی بینش (1366). تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • المراغی، عبدالقادر بن غیبی حافظ. (821 ه.ق). مقاصد الحان. به اهتمام: تقی بینش (1355). تهران: بنگاه نشر و ترجمه.
  • مسعودی، ابوالحسن علی ابن الحسین. (4 ه.ق). مروج الذهب (ج 2). مترجم: ابوالقاسم پاینده (1382). تهران: علمی و فرهنگی.
  • موزه هنرهای معاصر تهران. (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موزه هنرهای معاصر و مؤسسه­ی توسعه­ی هنرهای تجسمی.
  • موسوی گیلانی، سید رضی. (1395). درآمدی بر روش‌شناسی هنر اسلامی. قم: نشر ادیان با همکاری انتشارات مدرسه اسلامی.
  • نامعلوم. (بی­تا). مجمل الحکمه (ترجمه­ی گونه‌ای کهن از رسائل اخوان‌الصفا). به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه و ایرج افشار (1375). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • واعظ کاشفی سبزواری، مولانا حسین. (سده­ی 9 ه.ق). فتوت نامه­ی سلطانی. به اهتمام: محمدجعفر محبوب (1350). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
 کتب عربی

  • الأزدی، محمد بن احمد ابی المطهر. (1902). حکایة أبی القاسم البغدادی. بغداد: مکتبة المثنی.
  • بغدادی، ابن معمار{ابوعبدالله أبوالمکارم}. (1985). کتاب الفتوه. تصحیح: مصطفی جواد و الآحرون. بغداد: مکتبه المثنی.
  • التوحیدی، علی بن محمد لأبی حیان. (1998). البصائر و الذخائر (الجز الاول). تصحیح: دکتر ابراهیم گیلانی. دمشق.
  • ثروت، عکاشه. (1977). موسوعه التصویر اسلامی. بیروت: الموسسه العربیه الدرسات و النشر.
 نسخ خطی

  • بَلْخی، جعفر بن محمد بن عمر اَبومَعْشَرِ. (7 ه.ق). نسخه­ی خطی رساله­ی الموالید منسوب به ابومعشر. کتابخانه­ی ملی فرانسه: بخش نسخ خطی عربی ش. 2583.
  • بَلْخی، جعفر بن محمد بن عمر اَبومَعْشَرِ. (839 ه.ق). نسخه­ی خطی رساله­ی البلهان. کتابخانه بودلیان آکسفورد به ش. Bodl. Or. 133
  • بختیشوع، عبیدالله بن جبرائیل ابوسعید. (697-7 ه.ق). نسخه­ی خطی طبایع‌الحیوان و خواصها و منافع اعضائها. مترجم: عبدالهادی بن محمد بن محمود بن ابراهیم المراغی برای غازان خان. بخش دست­نوشته­های قرون‌وسطی و رنسانس: موزه و کتابخانه­ی مورگان ش. MS M.500.
  • غزنوی، خواجه عبدالرحمن بن سیف‌الدین. (13 ه.ق). نسخه­ی خطی رساله­ی موسیقی. کتابت و تصویرگری توسط عبدالرحمن بن فکری سلجوقی و محمد ارشد سلجوقی. کتابخانه­ی مجلس شورای اسلامی به ش. 8268.
  • فردوسی، ابوالقاسم. (اواخر سده­ی 7 ه.ق). نسخه­ی خطی شاهنامه­ی فردوسی (برگ ش. 65). هنر کتاب‌آرایی دوره­ی ایلخانی: گالری هنر فریر.
  • کاشانی، حسن. (747 – 755 ه.ق). کنزالتحف. نسخه­ی کتابخانه­ی دانشگاه لیدن: مجموعه­ی ش. OR-NR: 271.
  • همدانی، رشیدالدین فضل­الله. (706 یا 714 ه.ق). نسخه­ی خطی جامع التواریخ به زبان عربی. کتابخانه­ی دانشگاه ادینبورگ ش. Ms.20.
  • همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. (8 ه.ق). نسخه خطی جامع التواریخ. کتابخانه­ی ملی فرانسه: بخش نسخ خطی ضمیمه­ی فارسی ش. 1113.
 منابع انگلیسی

  • Binford, L. (1983). In pursuit of the past. New York: Thames and Hudson.
  • Both, A. A. (2009). Music Archaeology: Some Methodological and Theoretical Considerations. Yearbook for Traditional Music, Vol. 41, pp. 1-11.
  • Hillenbrand, R. (1999). Islamic Art and Architecture. London: Thames and Hudson.
  • T. (1992). Iconography, Ethnomusicology: An Introduction, edited by Helen Myers, London: Macmillan.
  • Watson, O. (2006). Ceramics From Islamic Lands. London: Thames and Hudson.
 درگاه­های اینترنتی موزه­ها و مجموعه­­ها

  • URL1-https://asia.si.edu/object/F1938.13/
  • URL2-https://art.nelson-atkins.org/objects/9069/
  • URL3-https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451377
  • URL4-https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/dynasties/seljuks/art/32-1970
  • URL5- https://images.is.ed.ac.uk/luna/servlet/detail/UoEsha~4~4~64742~103064
  • URL6-https://asia.si.edu/object/F1938.12/
  • URL7-https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1963-1210-3
  • URL8- https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/shmeiranca.html
  • URL9-https://recherche.smb.museum/detail/1525567/
  • URL10-https://www.metmuseum.org/art/collection/search/450761
  • URL11-https://collections.rom.on.ca/objects/447489/
  • URL12- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/448672
  • URL13-https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84229574/f1.planchecontact
  • URL14-https://www.bmimages.com/preview.asp?image=01432371001
  • URL15-https://recherche.smb.museum/detail/1525526/
  • URL16/https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Periodo_selgiuchide,_bottiglia_con_tre_musicisti,_iran_1190-1210_ca.jpg
  • URL17- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451444
  • URL18- https://asia.si.edu/object/F1929.44
  • URL19- https://www.kornbluthphoto.com/BobrinskyBucket.html
  • URL20- http://ica.themorgan.org/manuscript/thumbs/77363
  • URL21-https://www.metmuseum.org/art/collection/search/140005493
  • URL22-https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8427170s/f1.planchecontact
  • URL23-https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/5c9da286-6a02-406c-b990-0896b8ddbbb0
  • URL24-https://harvardartmuseums.org/collections/object/303390
  • URL25-https://www.aparat.com/v/hEPVl
  •  
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 175
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 25


نماد الکترونیک 

 

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب