آمار

تعداد نشریات21
تعداد شماره‌ها301
تعداد مقالات3,173
تعداد مشاهده مقاله3,211,774
تعداد دریافت فایل اصل مقاله2,380,296
شهبازی شیران, حبیب, حسینی نیا, سید مهدی, بالیده, فرزانه. (1403). بررسی و تحلیل تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل. , 11(27), 158-178. doi: 10.22077/nia.2024.6788.1791
حبیب شهبازی شیران; سید مهدی حسینی نیا; فرزانه بالیده. "بررسی و تحلیل تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل". , 11, 27, 1403, 158-178. doi: 10.22077/nia.2024.6788.1791
شهبازی شیران, حبیب, حسینی نیا, سید مهدی, بالیده, فرزانه. (1403). 'بررسی و تحلیل تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل', , 11(27), pp. 158-178. doi: 10.22077/nia.2024.6788.1791
شهبازی شیران, حبیب, حسینی نیا, سید مهدی, بالیده, فرزانه. بررسی و تحلیل تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل. , 1403; 11(27): 158-178. doi: 10.22077/nia.2024.6788.1791

بررسی و تحلیل تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل

نگارینه هنر اسلامی
دوره 11، شماره 27، مرداد 1403، صفحه 158-178    اصل مقاله (3.49 M)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2024.6788.1791
نویسندگان
حبیب شهبازی شیران* 1؛ سید مهدی حسینی نیا2؛ فرزانه بالیده3
1دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی
2پژوهشگر پسادکتری گروه باستان‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی
3دانش آموختۀ کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران
چکیده
بافت قدیم شهر اردبیل با توجه به دارابودن آثاری در حوزه معماری و شهرسازی اسلامی، یکی از مهم‌ترین موارد در زمینه مطالعات شهرسازی اسلامی است. یکی از عناصر اصلی باقی‌مانده از این بافت، خانه‌های تاریخی ارزشمندی بوده که در سال‌های اخیر تعدادی از آن‌ها طی طرح‌های عمران شهری و تغییر سبک زندگی و غیره، از بین رفته و یا تغییر شکل داده‌ شده‌اند؛ بنابراین شناخت این بناها، به‌ویژه تزیینات آن‌ها، امری ضروری است تا شاید در جهت حفاظت و نگهداری این خانه‌ها اقدامات بیشتری صورت گیرد. به این منظور، هدف اصلی این پژوهش بررسی و مطالعۀ تزیینات وابسته به معماری در خانه‌های دوران قاجار و پهلوی شهر اردبیل و عوامل مؤثر بر این تزیینات بوده است. روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی‌ـ تحلیلی و روش جمع-آوری یافته‌ها ترکیبی از دو شیوۀ میدانی و کتابخانه‌ای است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: مهم‌ترین ویژگی تزیینات نما و سردر خانه‌های تاریخی شهر اردبیل چیست؟ چه ارتباطی بین تزیینات خانه‌ها و مؤلفه‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی وجود دارد؟ نتایج پژوهش نشان می‌دهد در دورة قاجار فضاهای مهم مثل ورودی‌ها، نماهای اصلی و تالار اصلی (شاه‌نشین) خانه‌ها تزیین می‌شدند و در آن‌ها از انواع تزئینات شامل طرح‌های آجرکاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری، کتیبه‌نگاری، آیینه‌کاری، تزیینات چوبی، ارسی، قواره‌بری، نقاشی دیواری و غیره، بهره می‌گرفتند. سردر خانه‌های دوره قاجار به‌صورت سردری با مقیاس متوسط تا کوچک، دارای دری معمولاً دولته با دو کوبه بوده است. در بالای آن ‌یک طرح آجری به‌صورت طاق‌نمای تزیینی کار شده است. همچنین تزیینات منفردی چون طرح‌های آجرکاری به‌شکل گل نیلوفر، نصب مجسمه‌های سنگی در دو قسمت ورودی و قراردادن حلقه و کوبه، در تعدادی از خانه‌های این دوره نیز مشاهده می‌شود. در سردر خانه‌های دوره پهلوی از تزیینات کاسته شده و بیشتر در نمای ساختمان، معطوف شده است. در این دوره معمار کوشیده است انواع طرح‌های آجرکاری را به‌صورت ساده در پیشانی نماها به کار گیرد. همچنین وضعیت طبقات اجتماعی و فرهنگی با تزیینات خانه‌ها در ارتباط بوده است. الگوهای فرهنگی، مانند به‌کارگیری و نصب کوبه‌ها و حلقه‌ها، اصل نفوذپذیری بصری، با به‌کارگیری بازشوها، اصل محرمیت را به‌خوبی در خانه‌های سنتی شهر اردبیل نشان داده است؛ ولی در دوره پهلوی خانه‌ها از اصل محرمیت دور شدند. همچنین رتبه‌بندی اجتماعی و طبقاتی صاحب‌خانه‌ها، با تزئیناتی پرتکلف و یا ساده نشان از وضعیت آن‌هاست.
کلیدواژه‌ها
اردبیل؛ خانه‌های تاریخی؛ دورۀ قاجار؛ دورۀ پهلوی اول؛ تزیینات خانه‌ها
مراجع
  1. بلالی اسکویی، آزیتا؛ یونسی، میلاد و زهرا افشاریان (1399)، «واکاوی کمّی و کیفی اُرسی در خانه­های قاجار اردبیل»، فصلنامه نگره، 15(54)، 131-145.
  2. باغ شیخی، میلاد (1400)، «مطالعه تزیینات نمای بیرونی بناهای قاجاری شهرستان کاشان»، پژوهش­های باستان­شناسی ایران، 3(12)، 45-33.
  3. حسینی نیا سید مهدی، حاجی‌زاده باستانی کریم، شهبازی شیران حبیب، رضالو، رضا و شیدایی، شاهرخ (1399)، «گونه شناسی خانه­های تاریخی در بافت قدیم شهر اردبیل»، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، دوره10، شماره 26، صص: 189-214.
  4. حمزه­لو، منوچهر(1386)، تزیینات خانه بروجردی­های، کاشان، تهران، پازینه.
  5. جعفری، بهرام و مهدی، سلیمی (1397)، «سیری برنمود هویتی و تاریخی معماری سنتی شهر اردبیل و نمونه گسست‌های هویتی در معماری معاصر آن»، معماری شناسی، شماره 4، 64-56.
  6. خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ شیخ مهدی، علی؛ طاووسی، محمود (1394)، «ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی مسکن بومی»، مسکن و محیط روستا، 149، 30-1
  7. خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ طاهرنیان، علی (1389)، «گونه شناسی خانه‌های بافت قدیم شهر رشت»، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 2(41)، 29-42.
  8. ریاضی، محمدرضا (1375)، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، تهران: دانشگاه الزهراء.
  9. زمرشیدی، حسین (1368)، کاشی­کاری ایران گره معقلی (جلد اول)، تهران: کیهان
  10. زندیــه، مهــدی و ســمیرا پروردی نــژاد(1389)، «توســعه پایــدار و مفاهیــم آن در معمــاری مســکونی ایــران»،
  11. ساریخانی، مجید (1381)، بررسی باستان‌شناسی آثار معماری دوره قاجار شهرستان ملایر(باهدف ارائه راهکارهایی برای توسعه توریسم فرهنگی)، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد رشته باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی. سازمان میراث فرهنگی کشور، 337-234.
  12. سازمان بهسازی و نوسازی شهر اردبیل (1387)، برنامه راهبردی، حفظ و احیای بافت باارزش فرهنگی، تاریخی شهر اردبیل
  13. سلطان‌زاده، حسن (1372)، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، چ اول، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی
  14. سلطان‌زاده، حسین(1375)، پنجره‌های قدیمی ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
  15. سمسار، محمدحسن(1376)، آیینه‌کاری، تزیینات وابسته به معماری ایران اسلامی، به کوشش محمد کیانی، تهران:
  16. سمسار، محمدحسن؛ زکاء، یحیی(1374)، آینه­کاری، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ
  17. سجادی، علی(1367)، «گچ‌بری در معماری اسلامی ایران»، اثر، شماره 25، 214-194.
  18. سلیمی، اسماعیل، صلح‌جو جمیله و کریمیان، حسن (1398)، «مطالعه و تحلیل تزیینات معماری مسکونی اواخر قاجار و پهلوی شهر مهاباد»، نگارینه هنر اسلامی، 6(18)، 40-17.
  19. شیرازی، رضا، و کینژاد، محمد(1388)، خانه­های تبریز، مجموعه مقالات سومین همایش تاریخ معماری و شهرسازی اسلامی.
  20. شیخی، علیرضا و عباسی شوکت‌آباد، امیرحسین(1400)، «بررسی تزیینات آجرکاری در نمای بیرونی بناهای قاجار و پهلوی بیرجند»، نگارینه هنر اسلامی، 8(22)، 108-94.
  21. شیخی، علیرضا، نجاری، نیره (1396)، «مطالعه تزیینات نما و سردر خانه‌های تاریخی دوران قاجار و پهلوی»، پژوهشنامه خراسان، 8(28)، 20-1.
  22. صفری، بابا(1371)، اردبیل در گذرگاه تاریخ، چ دوم، ج1و3، اردبیل: دانشگاه آزاد اسلامی.
  23. صدیقیان، حسین، سبزی، موسی (1395)، «تزیینات به‌کاررفته در بناهای مسکونی دوره قاجاریه خوانسار»، نگارینه هنر اسلامی، 8(22)، 108-94.
  24. علی­آبادی، محمد؛ جمالیان، سمیه(1391)، «بازشناختی الگوی آینه‌کاری در ابنیه قاجاری شیراز»، نگره، شماره23: 33-71.
  25. فلور، ویلم (1395)، نقاشی دیواری دوره قاجار و دیگر دیوارنگاری در ایران قاجار، ترجمه علیرضا بهارلو،
  26. قبادیان، وحید (1393)، ابنیه سنتی ایران، چ6، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
  27. کیانی، محمد یوسف(1378)، تزیینات وابسته به معماری، تهران: سازمان میراث فرهنگی
  28. کیانی، محمد (1376)، پایتخت‌ها در ایران، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
  29. کیانی، مصطفی (1392)، «جایگاه هنر آجرکاری تزیینی در معماری دوره پهلوی اول»، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18(1)، 28-15.
  30. کاظم پور، مهدی؛ صلاحی، مریم و یاری، زهرا (1400)، «بررسی آرایه­های تزئینی خانه­های قاجاری شهر اردبیل
مطالعه موردی: خانه تاریخی حاج میرزا ابراهیم صادقی)»، هنرهای صناعی اسلامی، ۵ (۲)،  17-1.

  1. کیانمهر، قباد،؛ تقوی­نژاد، بهاره؛ میر صالحیان، صدیقه (1394)، «گونه شناسی تزیینات قواره بری در فرم خورشیدی درها )مطالعه موردی: درهای بناهای سلطنتی دوره قاجار تهران)»، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، 102-84.
  2. مؤمنی، کورش؛ عطاریان، کورش و قدردان قرا ملکی، رضا (1394)، «بررسی تزیینات خانه‌های قاجاری شهر قم (مطالعه موردی: خانه شاکری قم)» نگارینه هنر اسلامی، 2(7.8) ، 128-142
  3. محمد­حسینی، پریسا؛ جوان فروزنده، علی؛ جهانی دولت‌آباد، اسماعیل؛ حیدری، علی‌اکبر (1398)، «تحلیل نقش روش زندگی طبقات اجتماعی در الگوی مسکن؛ نمونۀ موردی: خانه­های اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی در اردبیل»، باغ نظر، (76) 16، 44-31
  4. معماریان، غلامحسین (1384)، سیری در مبانی نظری معماری، تهران: سروش دانش.
  5. مکی نژاد، مهدی( 1382)، نقش تزیین در معماری اسلامی بر کاشی ایران، کتاب ماه هنر، شماره 71-67.
  6. یوسفی تذکری، مسعود (1384)، طرح پژوهی با عنوان: بررسی الگوی مسکن درگذشته و حال در استان اردبیل(نگاهی به خانه‌های تاریخی اردبیل)، ج 1، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل
  7. آرشیو اسناد میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل.
  8. Rapoport, A. (1977). Human aspects of urban form: towards a man-environment approach to urbanform and design, pergamon press, New York.
  9. Nematgorgani, O, (2022), “The History of Light in Architecture and Lighting in Islamic Art of Iran”. Art Culture. 35, 316-323.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 337
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 150


نماد الکترونیک 

 

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب