تعداد نشریات | 22 |
تعداد شمارهها | 315 |
تعداد مقالات | 3,334 |
تعداد مشاهده مقاله | 3,595,460 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,625,140 |
تحلیلانتقادی گفتمانشیعی در کاشینگارههای تکیهمعاونالملک: با تکیهبر آراء نورمن فرکلاف | ||
نگارینه هنر اسلامی | ||
دوره 10، شماره 26، اسفند 1402، صفحه 87-102 اصل مقاله (1.88 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2024.6136.1703 | ||
نویسندگان | ||
سمانه سراج1؛ محسن مراثی* 2 | ||
1دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. | ||
2گروه پژوهش هنر ، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی به تحلیل مهمترین مضمون هنر شیعی دوران قاجار، روایت عاشورا و وقایع وابسته به آن در کاشینگارههای مذهبی تکیه معاونالملک میپردازد. این رویکرد زبان تجسمی کاشینگاره را هم چون عملکرد اجتماعی مرتبط با عوامل سیاسی، اجتماعی، دو گفتمان سلطنت و شیعی موردمطالعه قرار میدهد. عواملی که با عناصر خاص شیعی در کاشینگارههای تکیه معاونالملک بازتولید میشوند. عناصر شیعی ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطورهها و حوادث تاریخی شیعیان است. کاربرد این عناصر شیعی در راستای مشروعیت بخشی به حکومت حاکمان وقت نسبت به اعتقادات مردم در عناصر وابسته به معماری، مؤثر بوده است. هدف از پژوهش، تحلیل گفتمانهای ناظر بر بازتاب اندیشه شیعی در کاشینگارههای تکیه معاونالملک و شناخت عناصر و عملکرد گفتمان شیعی در کاشینگارههای تکیه در واکنش به تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه دوران قاجار خواهد بود. سؤالات پژوهش: چه گفتمانهایی منجر به بازتاب اندیشه شیعی در کاشینگارههای تکیه معاونالملک شد؟ و این گفتمان شیعی در کاشینگارههای تکیه، تحت تأثیر چه عواملی به وقوع پیوسته است؟ روش پژوهش، تحلیل محتوای انتقادی و از نوع پژوهشهای کیفی است. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی است. جامعه پژوهش، 12 کاشینگاره مربوط زینبیه تکیه معاونالملک است که 3 کاشینگاره به روش هدفمند انتخابشده تا بیشترین اطلاعات مرتبط با سؤالات پژوهش تحلیل شود. روش تجزیهوتحلیل اطلاعات بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی و بر مبنای آراء فرکلاف در سه سطح موردبررسی قرارگرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی، در کاشی نگاره هاگفتمان شیعه در تقابل با گفتمان سلطنت قرار گرفته است. گفتمان شیعه برای نشان دادن این تضاد در شرایط موجود جامعه از روایات شیعی استفاده می کرد. روایات شیعی با تفکر شیعی عرب و هویت ایرانی تلفیق شد. عناصرشیعی در قالب رفتارها و الگوهای قهرمانان شیعه بازتولید شد. هنرمند مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره قاجار را با گفتمانی ضد استعماری بیان کرد. گفتمان انتقادی شیعه با استفاده از مضمون در کاشی ها، تعامل و تقابل شخصیت های شیعه را در کنار پیامدهای منفی نشان داد. در چارچوب گفتمان شیعه، برخی هنجارهای اجتماعی معکوس شد. گفتمان شیعه در ساختار و بافت نقاشی های کاشی، داستان خود را با انتخاب وقایع خاص شیعی خلق کرد. این انتخاب گفتمان شیعه به دلیل وجود گفتمان ضدسلطنتی و انتقادی در عصر قاجار بود و در نقاشی های کاشی منعکس شد. | ||
کلیدواژهها | ||
تحلیل گفتمان انتقادی"؛ اندیشه شیعی"؛ کاشینگاره"؛ دوران قاجار"؛ "؛ تکیه معاونالملک" | ||
مراجع | ||
آبراهامیان، یرواند. (1377). ایران بین دو انقلاب. مترجم: احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
ابن اثیر، علی بن محمد. (1368). الکامل فیالتاریخ. مترجم: ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی. ج ۱۱. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابنقولویه، جعفربنمحمد. (1356 ق). کاملالزیارات. گردآورنده: عبدالحسین امینی و غلامرضا عرفانیان یزدی. نجف اشرف: المطبعة المبارکةالمرتضویة.
آجودانی، ماشاءالله. (1378). مشروطه ایرانی. تهران: اختران.
آقا گل زاده، فردوس. (1394). «توصیف و تبیین ساختهای زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، شماره 2، 1- 19.
بحرانی، هاشم بن سلیمان. (1416 ق). البرهان فی تفسیرالقرآن. تحقیق: قسمالدراساتالاسلامیه. موسسه البعثه. قم: بنیاد بعثت.
بشریه، حسین و جمالزاده، ناصر. (1377). «اشکال گفتمانی علمای شیعه از صفویه تا مشروطیت»، مدرس، شماره 8، 178-199.
بویل، جاناندرو. (1362). تاریخ ایران کمبریج. ترجمه: تیمور قادری. جلد 4. تهران: امیرکبیر.
بهرام پور، شعبانعلی. (1379). درآمدی بر تحلیل گفتمان: گفتمان و تحلیل گفتمانی. به اهتمام محمدرضا تاجیک. تهران: فرهنگ گفتمان.
پنجه باشی، الهه و فرهد، فرنیا. (1394). «مطالعه نقوش مذهبی در کاشیهای تکیه معاونالملک»، نگارینه هنراسلامی، دوره 2، شماره 7، 29-8.
ثواقب، جهانبخش و رستمی، پروین. (1396). «اوضاع سیاسی کرمانشاه مقارن جنبش مشروطیت در ایران (4231-4231 ق)»، پژوهشنامة تاریخهای محلی ایران، سال هفتم، شمارة دوم، پیاپی 14، 207-230.
جعفری کافی آباد، صابر. (1394). «فرهنگ سیاسی علمای سنتی دوران مشروطه؛ با تأکید بر آرای شیخ ابوالحسن نجفی مرندی و محمدحسین تبریزی»، مطالعات جامعهشناختی، دوره 22، شماره 2، 63-100.
جمالزاده، ناصر. (1383). «جایگاه مردم در اندیشه و عمل سیاسی علمای شیعه از جنبش تنباکو تا انقلاب اسلامی؛ مطالعه موردی آیتالله میرزای شیرازی، نائینی، مدرس، امام خمینی (ره)»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره 22، 33-57.
حسینی، بیبی زینب. (1398). «تبیین نقش امام سجاد (ع) در شکلگیری قیامهای توابین با تأکید بر ادعیه صحیفه سجادیه»، مطالعات فهم حدیث، شماره 2، پیاپی 10، 105-127.
خنیفر، حسین. (1395). اصول و مبانی روشهای پژوهش کیفی. جلد 1. تهران: نگاه دانش.
خوانساری، رؤیا. (1394). «چگونگی مواجهه حکومت قاجار با مسئله مشروعیت»، فصلنامه علمی ـ تخصصی فرهنگ پژوهش، شماره 19، 147-176.
رضائیپناه، امیر و حسینی زاده، محمدعلی. (1395). «تحلیل کیفیت بازنمایی مفهوم مشروعیت سیاسی در گفتمان علمای مشروطهخواه ایران»، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، شماره 11، 75-98.
زرگری نژاد، غلامحسین. (1377). رسایل مشروطیت؛ 18 رساله و لایحه درباره مشروطیت. تهران: کویر.
شایسته فر، مهناز. (1384). هنر شیعی عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبهنگاری تیموریان و صفویان. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
شریفالرضی، محمد بن حسین؛ علی بن ابیطالب (ع)، امام اول؛ ابراهیم، محمد ابوالفضل؛ و ابن ابیالحدید، عبدالحمید بن هبهالله. (۱۴۰۴). شرح نهجالبلاغة. (ج ۱–۲۰). قم: مکتبة آیتالله العظمی المرعشی النجفی (ره).
شهبازی، سیاوش و شهبازی، سروش. (1386). «تکیه معاونالملک جلوهگاه هنر مذهبی و حماسی و چهرههای تاریخی ایران»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۰۳-۱۰۴، 46-51.
شهیدی، سید جعفر. (1396). تاریخ تحلیلی اسلام: از آغاز تا نیمه نخست سده چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
شیرزادی، آتنا، درویشی، محمد و بکائیان، داوود. (1399). «ارتباط موضوع و رنگ در کاشینگارههای عاشورایی تکیه معاونالملک کرمانشاه»، نگره، دوره 16، شماره 27، 5-23.
طبری آملی، ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید. (1362). تاریخ طبری. مترجم: ابوالقاسم پاینده. جلد 8. تهران: اساطیر.
طوسی، محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الاحکام. مصحح: حسن الموسوی خراسان. جلد 6. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
عبداللهی، محمد و کرمی نیا، محمد اسماعیل. (1396). «جایگاه امام حسین در تفاسیر شیعی»، معارف حسینی، دوره 2، شماره 7، 73-55.
عروسی هویزی، عبدعلی بن جمعه. (1415 ق). تفسیر نور الثقلین. تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی. قم: اسماعیلیان.
عطارزاده، مجتبی و اتحادمحکم، سحر. (1392). «خوانش گفتمان کاشینگاره روایتگر سردر ورودی باغ ارم شیراز»، باغ نظر، دوره 10، شماره 26، 41-48.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل گفتمان انتقادی. مترجم: فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: مرکزمطالعات و تحقیقاترسانهها.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1416 ق). تفسیر الصافی. تهران: مکتب الصدر.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1368 ش). تفسیر کنز الدقائق وبحر الغرائب. تحقیق: حسین درگاهی. تهران: وزارت ارشاداسلامی.
کاپادونا و آپوستولوس، دایان. (1383). «هنر دینی، دین و هنر»، مترجم: فرهاد ساسانی، بیناب، شماره 7، 100-109.
کاتوزیان، محمدعلی. (1377). تاریخ انقلاب مشروطیت. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کدیور، محسن. (1378). سیاستنامه خراسانی. تهران: کویر.
کسروی، احمد. (1354). تاریخ انقلاب مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.
کوپر، جین. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. مترجم: ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
کوفی، ابن اعثم. (1396). الفتوح. مترجم: محمد بن احمد مستوفی هروی. مصحح: غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: علمی- فرهنگی.
مجلسی، مولى محمدباقر بن محمدتقى. (1403 ق). بحارالانوار. مصحح: محمدباقر محمودی و عبدالزهرا علوی. جلد 44. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مرتضی عاملی، سیدجعفر. (1355 ق). الامام علی بنالحسین و اموال مروان الحکم. قم: الهادی.
محمدجعفری، سیدحسین. (1392). تشیع در مسیر تاریخ: تحلیل و بررسی علل پیدایش تشیع و سیر تکوینی آن در اسلام. مترجم: سیدمحمدتقی آیتاللهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مسکویه، ابوعلی. (1380). تجارب الامم. طهران: دارسروش للطباعه والنشر.
مهدیآبادی، ملیحه و خدیوی، سیامک. (1381). «تغییرات در معماری و تزیینات تکیه معاونالملک»، اثر، شماره 33 و 34، ۱۴۵-۱۰۰.
میلز، سارا. (1392). اصطلاحات انتقادی نوین: گفتمان. مترجم: فتاح محمدی. زنجان: هزاره سوم.
نائینی، محمدحسین. (1389). تنبیه الامه و تنزیه المله. پینوشت: آیت ا... سیدمحمود طالقانی. تهران: صمدیه.
نجفی، موسی. (1378). اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاجآقا نورا... اصفهانی. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نوروزی، نسترن. (1396). «خوانش جامعهشناختی مضامین کاشیهای تکیة معاونالملک». جامعهشناسی هنر و ادبیات، دوره 9، شماره 2، 213-252.
یورگنسن، ماریان و لوییز، فیلیپس. (1395 ه ش). نظریه و روش در تحلیل گفتمان انتقادی. مترجم: هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
-Chouliaraki, L. Fairclough, N. (1999). Discourse in the late modernity, Edimburgo: University Press.
-Fairclough, Norman. (1995). Language and power, London: Langman Group UK Limited.
-Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Textual analysis for social research, New York and London. Routledge.
-Fairclough, N. (2005). Peripheral vision: Discourse analysis in organization studies: The case for critical realism, Organization Studies, 26, pp. 915–938.
-Harris, Zellig S. (1952). Language. Linguistic Society of America, Vol. 28, No. 1 (Jan. - Mar. 1952), pp. 1-30
-Kubler, George. (1962). The shape of time of Muslim philosoph, London: Yale University
Press.
-Okasha, Servant. (1981). The Muslim painter and the divine, London: park lane. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 269 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 254 |