2دانشیار، دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز‏
3استاد تاریخ هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر, دانشگاه هنر تهران
چکیده
نگارهی پری سوار بر شتر درون ترکیبیِ محفوظ در موزهی هنر اسلامی برلین را میتوان سر سلسلهی گونهای از نقش پردازی، در بازنمایی شتر درون ترکیبی، با پری سوار بر آن دانست که به دلیل جذابیتهای بصری و معنایی آن، نه تنها در محدودهی مکتب گورکانی، بلکه به مرور زمان، با کمی تغییرات، به یک نقش مورد علاقه در سایر مکاتب نقاشی هند بدل شد. نقش پردازی نگارههایی با تصویر موجودات درون ترکیبی، در سدههای 16 و 17م در مکتب گورکانی هند از محبوبیت بالایی برخوردار بودند. در این گونه آثار نمادین، نقش اصلی، نیم رخ حیواناتی چون: فیل، شتر، اسب و غیره بود که درون پیکرهی آن ها از تمام یا بخشی از بدن موجودات دیگر تشکیل میشد. این مقاله با رویکردی کیفی، در راستای اولویت قراردادن به ساختار محتوایی اثر، با استفاده از روش شمایل شناسی و بهره گیری از منابع کتابخانهای و اینترنتی، سعی در یافتن پاسخ این سوالات دارد:
- با توجه به نمادها و نشانههای موجود در اثر، مضمون این نقاشی چیست؟
- این نقاشی به طور ضمنی به کدام رویداد تاریخی اشاره دارد؟
- در مرحلهی تفسیر شمایل شناسانه چه معنایی دریافت میشود؟
نتایج حاصل از توصیف، تحلیل و تفسیر این نقاشی نشان میدهد که مضمون اصلی اثر در سطح دوم و تحلیل، «عشق» و اهمیت مقام «معشوق» نزد عاشق است به طوری که جایگاه او بالاتر از همه، حتی خود عاشق قرار دارد. همچنین آن میتواند اشاره به ماجرای عشقی بد فرجام، منسوب به سلیم، پسر اکبر شاه گورکانی داشته باشد. بعلاوه در سطح سوم و تفسیر، معنای ذاتی اشاره به قلمرو گورکانی در زمان خلق اثر دارد که در صلح و آرامش بوده و توسط فرمانروایی قدرتمند، عادل، باشکوه و ملکوتی رهبری میشود؛ به طوری که همهی مردم در آن با صلح و امنیت زندگی میکنند.
آدامز، لوری. (1398). روش شناسی هنر. مترجم: علی معصومی. تهران: نظر.
اسمیت، ژوئل. (1389). فرهنگ اساطیر یونان و رم. مترجم: شهلا برادران خسروشاهی. تهران: فرهنگ معاصر.
آموزگار، ژاله. (1395). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
پاکباز، رویین. (1399). دایره المعارف هنر. ج 3. تهران: فرهنگ معاصر.
پرهام، سیروس. (1371). دست بافتههای عشایری و روستایی فارس. ج 2. تهران: امیر کبیر.
پوپ، آرتورآپم. (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز). مترجم: نجف دریابندری و دیگران. زیر نظر آرتور آپم پوپ، فیلیس آکرمن. ج 2. فصل 36: «مهرهای ساسانی». تهران: علمی و فرهنگی.
دهلوی، امیر خسرو. (1972). هشت بهشت. متن انتقادی با تصحیح و مقدمهی جعفر افتخار. مسکو: انستیتوی خاورشناسی. ادارهی نشر دانش.
دهلوی، امیر خسرو. (1964). مجنون و لیلی. متن انتقادی با تصحیح طاهر احمد اوغلی محرم اوف. مسکو:انستیتوی خاور شناسی. ادارهی نشر دانش.
ذکرگو، امیرحسین. (1394). اسطوره شناسی و هنر هند. تهران: فرهنگستان هنر.
ذکرگو، امیر حسین. (1390). مبانی سنتی هنر و زندگی (تاملی در کتاب رقص شیوای آناندا کوماراسوامی. تهران: متن.
ذوالفقاری، حسن. (1385). «یک داستان در چهار روایت، مقایسهی داستان بهرام گور در شکارگاه در چهار منظومه»، فصلنامهی پژوهشهای ادبی، شمارهی 14، 31-53.
ذوالفقاری، حسن. (1385). «هفت پیکر نظامی و نظیره های آن»، تهران: دانشگاه خوارزمی، دانشکدهی ادبیات وعلوم انسانی، شمارهی 52-53، صص67-109.
رضایت بخش رضایی، هانیه. (1397). «مطالعهی سازهای موسیقی و جایگاه نوازندگان در دوران صفوی و گورکانی باتاکید بر نگارگری»، پایان نامهی کارشناسی ارشد، رشتهی پژوهش هنر، کاشان: دانشگاه کاشان، دانشکدهی معماری و هنر، گروه مطالعات عالی هنر.
رستگار فسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر. تهران: توس.
شاهچراغ، معصومه. (1392). «مطالعهی نقوش درون ترکیبی در نگارگری ایران و هند(مغول) و مقایسه آن با آثار آرکیمبولدو»، پایان نامهی کارشناسی ارشد، رشتهی پژوهش هنر، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدهی هنر و معماری.
صادق، زهره. (1388). «بررسی طرح و رنگ بال فرشتگان در نگارگری ایران (قرن هفتم تا چهاردهم هجری قمری)»، پایان نامهی کارشناسی ارشد، رشتهی پژوهش هنر، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدهی هنر و معماری.
طاهری، علیرضا، معاذالهی، بتول. (1390). «موجودات و الاهگان متکثر الاعضا در تمدن هند»، فصلنامهی مطالعات شبهقاره، شمارهی 9، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، 81-104.
کشمیرشکن، حمید. (1395). درآمدی بر نظریه و اندیشهی انتقادی در تاریخ هنر. تهران: چشمه.
محمدی، ابراهیم. مختاری، فهیمه. (1389). «آب و آناهیتا از اسطوره تا حماسه». پنجمین همایش پژوهشهای زبانو ادبیات فارسی، 7-22.
مظفری، علیرضا. (1381). «در باب همانندیهای آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی»، مجلهی تخصصی زبان و ادبیات دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی، مشهد: شمارهی 136و 137.
نظامی، ابو محمد الیاس. (1388). هفت پیکر. متن علمی و انتقادی به تصحیح دکتر برات زنجانی. تهران: دانشگاه تهران.
هاشم، محمد. (1359). جهانگیرنامه/ توزوک جهانگیری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هال، جیمز. (1390). فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب. مترجم: رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
هاید ماینر، ورنن. (1396). تاریخ تاریخ هنر/ سیری در تاریخ تکوین نظریهی هنر. تهران: فرهنگستان هنر.
همیلتون، ادیت. (1383). سیری در اساطیر یونان و رم. مترجم: عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
یاحقی، محمد جعفر. (1391). فرهنگ اساطیر و داستان وارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
.Koch, Ebba. (2010). “The Mughal Emperor as Solomon, Majnun, and Orpheus, or the Album as a Think Tank for Allegory”, Muqarnas, vol.27, Brill, pp277- 311.
Koch, Ebba. (2014). “Solomonic Angels in a Mughal Sky: The Wall Paintings of the Kala Burj at the Lahore Fort Revisited and Their Reception in Later South Asian and Qajar Art” (Spirits in Trans cultural Skies), Switzerland: Springer, Gham, pp151-171.
Kossak, Steven. (1997). Indian Court Painting 16th -19th Century, New York: Metropolitan Museum of Art.
Panofsky, Ervin. (1955). Meaning in the Visual arts, New York: Doubleday Anchor Books and Company, Inc.
- Panofsky, Ervin. (1962). Studies in Iconology (Humanistic Themes in the Art of the Renaissance), New York: Icon Editions.
- York Leach, Linda. (1995). Mughal and Other Indian Paintings from the Chester Beatty Library, vol.1, London: Scorpion Cavendish.