
تعداد نشریات | 21 |
تعداد شمارهها | 301 |
تعداد مقالات | 3,173 |
تعداد مشاهده مقاله | 3,211,792 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,380,299 |
مطالعه و تحلیل تزیینات معماری مسکونی دورۀ قاجار و پهلوی شهرستان بوکان | ||
نگارینه هنر اسلامی | ||
دوره 10، شماره 25، شهریور 1402، صفحه 54-82 اصل مقاله (4.79 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2023.6317.1728 | ||
نویسندگان | ||
اسماعیل سلیمی* 1؛ مبارکه شیخی ملاشاهی2 | ||
1دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه تهران | ||
2کارشناس ارشد مهندسی معماری دانشگاه آزاد زاهدان کارشناس پایگاه میراث جهانی شهر سوخته | ||
چکیده | ||
بوکان به لحاظ تاریخی و فرهنگی از شهرهای کردستان مُکریان واقع در حوزۀ جنوب دریاچۀ ارومیه است. این شهر در دورۀ قاجاریه به علت فعالیتهای عمرانی خانوادۀ سردار عزیزخان وزیر جنگ ایران در عصر ناصرالدین شاه اهمیت در خور توجهی یافت. در این دوره شاهد قدرتگیری تعدادی از ایلات همچون گورکها، دهبُکریها، فیضالله بیگیها و مُکریها در بوکان هستیم. در حال حاضر بیشترین آثار تاریخی باقیمانده از دورۀ قاجار و پهلوی شهرستان بوکان را عمارتهای اربابی تشکیل میدهد که توسط خوانین و رؤسای منطقۀ بوکان بنا نهاده شدهاند که در نگاه نخست نشانۀ نظام ارباب رعیتی و فاصله طبقاتی در جامعهای آن دوران بوکان است. در بسیاری از این ابنیهها تزیینات متنوعی از آجرکاری، گچبری، حجاری، آیینه-کاری و چوبی به کار رفتهاند. از این رو هدف نوشتار حاضر پرداختن به ویژگیها و انواع تزیینات به کار رفته در عمارتهای اربابی ادوار مذکور در این شهر است. در نیل به این هدف پاسخ به پرسشهایی در خصوص سبکهای هنری و الگوهای مؤثر بر فرمیابی این تزیینات ضرورت مییابد. از آنجا که تاکنون در ارتباط با تزیینات و سبک معماری عمارتهای اربابی بوکان پژوهش جامع و منسجمی صورت نگرفته است، لذا مطالعه این عمارتها میتواند درک وسیعتری از تلاش هنرمندان این منطقه در ایجاد سکونتگاههای مطبوع به دست دهد. در نتیجه پژوهش حاضر مشخص گردید که با روی کار آمدن سیستم ارباب رعیتی شاهد احداث عمارتهای اربابی در اکثر روستاهای شهرستان بوکان هستیم. بهعلاوه تزیینات عمارتهای مذکور به تأثیر از اقلیم کوهستانی منطقه و الگوهای معماری دیگر نواحی کُردنشین ایران بنا نهاده شدهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
بوکان؛ عمارت های اربابی؛ قاجار؛ پهلوی؛ تزیینات معماری | ||
مراجع | ||
ابراهیمیآذر، صادق (1400). «گونهشناسی و تحلیل معماری خانههای اربابی دوره قاجار و پهلوی شهرستان بوکان» پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی.
احمدی، عباسعلی؛ شاطری، میترا و رحیمی کاوه (1394). «نمودهای معماری ایرانی – اسلامی در خانههای دوره قاجاریه مطالعه موردی خانه کمانگر و خانه فیضاللهبیگی». دومین کنگره بینالمللی فرهنگ و اندیشه دینی، صص 16- 1.
ادهمی، رضا (1402). مصاحبه (13 تیر 1402).
افخمی، ابراهیم (1364). تاریخ فرهنگ و ادب مُکریان بوکان، سقز: محمدی.
آقابیگی، فرامرز (الف 1395). «بازخوانی و شرح چند سند در مورد حرفۀ نجاری؛ مطالعه موردی: اسناد مصباح الدیوان ادب». کشکول. سال یکم، شمارۀ 3. صص: 147ـ127.
آقابیگی، فرامرز (ب 1395). «بازخوانی و شرح عرضیات ارسالی به مصباح الدیوان ادب». کشکول. سال دوم، شمارۀ 1 و 2. صص: 127ـ86.
بدلیسی، شرفخان بنشمسالدین (1377). شرفنامه (تاریخ مفصل کردستان)، به اهتمام: ولادیمیر ولییامینوف زرنوف. تهران: اساطیر.
بزرگمهری، زهره؛ خدادادی، آناهیتا (1390). آمودهای ایرانی ـ شناخت آسیبشناسی و مرمر. تهران: سروش دانش.
بلاذری، احمدبن یحیی (1367). فتوح البلدان. مترجم: محمد توکل. تهران: نقره.
بیننده، علی (1385). «بررسی و شناسایی باستانشناختی شهرستان بوکان». آرشیو سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری آذربایجان غربی (منتشرنشده).
تابانی، حبیبالله (1345). بررسی اوضاع طبیعی، اقتصادی و انسانی کردستان در نمونه کردستان مکری. تهران: وثوق.
توحیدخواه، علی (1402). مصاحبه. (12 فروردین 1402).
تیمورزاده، مصطفی (1394). وحشت در سقز. بهکوشش: شهباز محسنی، تهران: نشر و پژوهش شیرازه کتاب.
ثنائی، کامران (1401). تاریخ ولایت مکری (مکریان). جلد دوم. تهران: سُها.
حاجسیاح، محمدعلی (1346). خاطرات یا دوران خوف و وحشت. بهکوشش: حمید سیاح. تصحیح سیفالله گلکار. تهران: کتابخانه ابنسینا.
حاجی سلیمخان تیکانتپه (1388). سفرنامه حج 1310- 1311 ق. بهکوشش: جعفر رسولیان. قم: مورخ.
حسنزاده، یوسف (1398). «کاوش لایهنگاری در قلعه سردار بوکان (تیر و مرداد 1397)». گزارش هفدهمین گردهمایی سالانۀ باستانشناسی ایران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری. صص 303ـ299.
ـــــــــــــــــ؛ مُلاصالحی، حکمتالله (1396). «مدارک و شواهد باستانشناختی از محوطۀ قلایچی». مجموعه مقالات بررسی باستانشناختی محوطۀ مانایی قلایچی بوکان با تکیه بر آجرهای لعابدار موزۀ ملی ایران. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگریـ موزه ملّی ایران.
حقشناس، محیا؛ مهرابی، محمد (1396). «نقش و تأثیر رنگ بر ادراک فضاهای مذهبی در شهرهای تاریخی ایران». سومین کنفراس سالانه پژوهشهای معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. صص 12ـ1.
حوسینپوور، جهعفهر (1395). «نامهکانی ئوسکارمان». وهرزنامهی کهشکول. سالی یهکهم، ژومارهی سییهم. لل: 43ـ26.
حیرت سجادی، عبدالحمید (1381). ایلها (ایلات) و عشایر کردستان. سنندج: دانشگاه کردستان.
خلیلی عراقی، محمدرضا (1338). خاطرات سفر آذربایجان و کُردستان. تهران: چاپخانه ارتش، چاپ دوم.
خلیلی، سیامند؛ یوسفی، عثمان (1395). «بررسی نقش بوداق سلطان موکری (111ـ1017 ق.) در تاریخ ولایت موکری در دورۀ پایانی صفویه». پژوهشنامه تاریخهای محلّی ایران. سال پنجم، شماره 1. صص: 238ـ213.
دومرگان، ژاک (1339). مطالعات جغرافیایی. مترجم: کاظم ودیعی. تبریز: شفق تبریز.
ــــــــــــــ (1338). هیئت علمی فرانسه در ایران (مطالعات جغرافیائی ایران). مترجم: کاظم ودیعی. تبریز: چهر تبریز. جلد اول.
ــــــــــــــ (1308). زمینشناسی ایران. مترجم: کاظم ودیعی. تبریز: شفق تبریز.
داگلاس، ویلیام او (1377). سرزمین شگفتانگیز و مردمی مهربان و دوست داشتنی. مترجم: فریدون سنجر. تهران: گوتنبرگ.
رمضانی، عثمان (1402). مصاحبه. (16 فروردین 1402).
روژبیانی، محمدجمیل (1381). فرمانروایان مُکریان در کُردستان. مترجم: شهباز محسنی. تهران: آنا.
زارعفر، فاتح (1397). «بررسی الگوهای استقراری و نوسانات جمعیتی حوضۀ سیمینهرود شهرستان بوکان». پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
زمرشیدی، حسین (1377). معماری ایران (مصالحشناسی سنتی). تهران: زمرد.
ژوله، تورج (1381). پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
سرفراز، سیدحسین (1402). مصاحبه. (20 خرداد 1402).
سلیمی، اسماعیل (1398). «نگاهی به روند و استمرار عناصر معماری عصر آهن III در روستای آغوتمان». فصلنامه کشکول. سال چهارم، شمارۀ 11. صص 126- 106.
ـــــــــــــــــ (1398). «بررسی و معرفی مسجد تاریخی روستای سویناس مهاباد». مطالعات ایرانشناسی. سال پنجم، شمارۀ 15. صص: 51ـ35.
ـــــــــــــــــ؛ صلحجو، جمیله (1397) «بررسی و معرفی مسجد روستای ترجان سقز». باستانشناسی ایران (واحد شوشتر). سال هشتم، شماره 1. صص: 96ـ78.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــ (1398). «بررسی و معرفی تزیینات بناهای روستای حمامیان بوکان». نگارینه هنر اسلامی. دوره ششم، شماره 7. صص: 132ـ111.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــ (1400). «گونهشناسی، طبقهبندی و مطالعه آرایۀ سنگقبرهای کانیگُل (ارمنیبلاغ) بوکان». هفتمین همایش بینالمللی باستانشناسان جوان: ایران و سرزمینهای همجوار. بهکوشش: آرمان وفایی و همایون خوشاقبال. تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. صص: 140ـ129.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــ؛ عبداللهپور، ابوبکر (1400). «بررسی و مطالعۀ آرایۀ سنگ قبرهای قبرستان قاجاری شیخوسوی روستای ترجان سقز». پژوهشهای باستانشناسی ایران. دوره یازدهم، شماره 31. صص: 354ـ327.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــ؛ کریمیان، حسن (الف 1398). «مطالعه و تحلیل تزیینات معماری مسکونی اواخر عصر قاجار و دوره پهلوی شهر مهاباد». نگارینه هنر اسلامی. دوره ششم، شماره 18. صص: 40ـ17.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــ؛ محمودنژاد، منصور (ب 1398). «بررسی باستانشناختی خانقاه شیخحسامالدین مهاباد». چهارمین همایش ملّی باستانشناسی ایران. بیرجند. صص:2ـ1.
ـــــــــــــــ؛ محمودنژاد، منصور (1398). «بررسی باستانشناختی و معرفی سد روستای قورمیش بوکان». ایرانشناسی ایران ورجاوند. سال دوم، شمارۀ 2. صص: 45ـ26.
سرخابی، عبیدالله (1402). ترسیم موقعیت عمارتهای اربابی بوکان بر روی نقشه شهرستان بوکان.
سعیدی، سیدمسعود (1396). زندگینامه عارف شهید حضرت شیخ باباسعید برزنجی غوثآباد. بوکان: زانکو.
سلیمی، قادر (1402). مصاحبه (30 خرداد 1402).
شافعی، جلالالدین (1378). جغرافیای تاریخی کُردستان، تهران: ن و القلم.
صلحجو، جمیله (1396). «بررسی و معرفی آثار شاخص معماری شهرستان بوکان در دورۀ قاجار». پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
صمدی، سیدعبدالله (1997). وینهکانی کلاوی کوردی. سوید: له بلاوکراوهکانی فهرههنگیی سویدـ کوردستان.
صمدی، سیدمحمد (1373). تاریخ مهاباد. مهاباد: رهرو.
علیآبادی، محمد؛ جمالیان، سمیه (1391). «بازشناسی الگوهای آینهکاری در بناهای قاجاری شیراز». نگره، شماره 21. صص: 23ـ3.
فتاحی، جعفر (1402). مصاحبه (7 مرداد 1402).
فرجی، نادر؛ حسنزاده، یوسف (1393). «گزارش مقدماتی کاوش لایهنگاری محوطة پیش از تاریخ علیآباد». گزارشهای سیزدهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
قزلسفلی، سمیه (1402). تهیه عکس از معماری لاردهی در شهر گلستان در تاریخ (25 خرداد 1402).
کارگر، بهمن (1383). «قلایچی: زیرتو مرکز مانا لایهی IB، 1378-1381». مجموعه مقالات همایش بینالمللی باستانشناسی شمالغرب ایران. به کوشش: مسعود آذرنوش. تهران: پژوهشکده باستانشناسی.
کریمیان، حسن؛ سلیمی، اسماعیل (1398). مهاباد: شکلیابی، توسعه فضاهای شهری و بناهای تاریخی. تهران: جهاد دانشگاهی.
کریمی، بهمن (1329). راههای باستانی و پایتختهای قدیمی غرب ایران. تهران: پازینه.
ــــــــــــــــ؛ ــــــــــــــــ؛ صلحجو، جمیله (1397). «شکلیابی و توسعه شهر بوکان با اتکا به منابع تاریخی و شواهد باستانشناسی». مطالعات ایرانشناسی. سال چهارم، شماره 9. صص 30ـ6.
کیانی، محمدیوسف (1376). تزیینات وابسته به معماری ایران دوران اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مرادی، سعید؛ شیخی، شکوفه (1395). «بررسی هنر آینهکاری در معماری اسلامی (با تأکید بر تفاوت کاربرد آن در اماکن مذهبی)». سومین کنفراس بینالمللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین. صص: 11ـ1.
مطراقچی، نصوح (1379). بیان منازل. مترجم: رحیم رئیسنیا. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
معروفیاقدم، اسماعیل (1400). بوکان (تاریخ، مدنیت، معماری). تهران: علم و دانش.
مکینژاد، مهدی (1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزیینات معماری. تهران: سمت.
ملازاده، کاظم (1383). «باستانشناسی و جغرافیای تاریخی مانّا» پایاننامه دکترا. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ممیز، سعید؛ ناسخیان، شهریار (1394). «بررسی دو نمونه روش ساخت سازههای چوبی در معماری بومی شمال ایران». دومین کنفراس ملی معماری و منظر شهری پایدار مشهد. صص: 25ـ1.
موسوی بجنوردی، محمدکاظم (1383). دائرهالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی.
مینایی، مصطفی (1401). مصاحبه. (15 تیر 1401).
مینورسکی، ولادیمیر (ب 1379). نامهای جغرافیایی و ریشههای تاریخی آنها در آتروپاتن (ماد). مترجم: رقیه بهزادی. تهران: پژوهنده.
مینورسکی، فلادیمر (2007). بنچینهکانی کورد و چهند و تاریکی کوردناسی. وهرگیرانی: نهجاتی عهبدوللا. سلیمانیه: بلاوکراوهی مهکتبی بیر و هوشیاری.
مینورسکی، ولادیمیر (الف 1379). کُرد. مترجم: حبیباله تابانی. تهران: گستره.
نادری، رحمت (1385). «گزارش کشف شواهد احتمالی پارینهسنگی قدیم بر روی تراسهای رودخانۀ سیمینهرود». پیام باستانشناس. سال سوم، شمارۀ 6. صص: 12ـ5.
ناهید، عبدالله (1362). خاطرات من. به کوشش احمدقاضی. تهران: نفیسی.
نظری، فرهاد (1388). «کتاب عکس علیخان والی». گلستان هنر. شماره 15. صص: 35ـ21.
نیکیتین، واسیلی (1366). کُرد و کُردستان. مترجم: محمد قاضی. تهران: نیلوفر.
ئهیوبی، عهباس (1394). حاجی خهلیفه مهلا حهمهدهمین. بوکان: زانکو.
Bishop. I.1891. Journeys in Persia and Kurdistan. Vol. (II). Londan.
Hassanzadeh, Y. 2009. Qal’eBardine, a Mannaean local chiefdom in the Bukan Area, NorthWestern Iran, ArchaologischeMitteilungenAus Iran Und Turan, pp. 269-282.
Kleiss, W. 1977.AlteWege in West- Iran, AMI, Band 10, pp: 137-151.
Minorsky, V. 1957.Mongol Place-Names in Mukri Kurdistan (Mongolica, 4), Bulletin of theSchool of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 19,No. 1: 58-81.
Postgate,N. 1989. Mannaer, Ria 7, 5/6, Pp. 340-342.
Swiny,S.1975. Survey in Northwest Iran, 1971 East and west vol. 25: 77-69.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 474 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 501 |