پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 22 |
| تعداد شماره‌ها | 317 |
| تعداد مقالات | 3,337 |
| تعداد مشاهده مقاله | 3,610,522 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,630,671 |
نظری بر اجزاء اصلی تن جامه های زنانه در اندرونی دربار قاجار (از دورة فتحعلیشاه تا پایان عصر ناصری) | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 9، شماره 24، بهمن 1401، صفحه 179-194 اصل مقاله (2.56 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2023.5976.1684 | ||
| نویسندگان | ||
| آمنه مافی تبار* 1؛ سید عبدالمجید شریف زاده2 | ||
| 1استادیار، عضو هیئت علمی گروه طراحی پارچه و لباس، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران | ||
| 2هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری | ||
| چکیده | ||
| در عصر قاجار، جامه‌های زنانه به قید مکرر در منابع تاریخ‌نگاری ازجمله سفرنامه‌های سیاحان خارجی مورد اشاره قرار گرفته و در قالب نقاشی و عکس به تصویر درآمده است. با این وجود در بسیاری پژوهش‌های متأخر در این حوزه، ابهام و آشفتگی در تبیین جزییات بالاپوش زنانة قاجاری و کیفیات آن قابل دریافت است؛ چه‌بسا یک پوشش مشخص مثل ارخالق یا کلیجه تحت عنوان دیگری تعریف شده یا رونق استفاده از آن به تمامی بازة وسیع تاریخ قاجار تعمیم یافته است. با هدف ترمیم این کاستی، مقاله پیش‌رو، اصلی‌ترین و پرکاربردترین اجزاء پوشش زنانة دربار قاجار را به چالش درآورد و ویژگی‌های کیفی این نوع جامگان همچون فرم، جنسیت و رنگ را بررسی نمود. جهت جزیی‌نگری بیشتر و امکان ایجاد مقایسه، دورة فتحعلیشاه تا پایان حکومت ناصرالدینشاه مصداق بررسی قرار گرفت. پرسشی که در راستای این هدف تعریف شد آن بود: اصلی‌ترین اجزاء تن‌جامه‌های سنتی زنانة دربار قاجار (از دورة فتحعلیشاه تا پایان دورة ناصری و پیش از رواج لباس اروپایی)، مشتمل بر کدام موارد است و ویژگی‌های کیفی آنها در مقایسه با یکدیگر چگونه تحلیل می‌شود؟ این پژوهش توسعه‌ای به صورت تحلیلی ـ تاریخی و با استفاده از مطالعات اسنادی، متن‌خوانی و تصویرخوانی، به شیوة کیفی و با نمونه‌گیری طبقه‌بندی احتمالی سی تصویر به هدف خود دست یافت و نتیجه نشان داد: اصلی‌ترین اجزاء تن جامه زنانة دربار عصر قاجار مبتنی بر پیراهن، ارخالق و کلیجه بود. پیراهن درمیان تمام اقشار جامعه استفاده داشت اما دربارة منسوجات کاربردی در این مصرف، پارچههای حریر در سطح دربار مقبول‌تر می‌نمود. ارخالق، روپوش کوتاهی روی پیراهن بود که آستین آن در صور مختلف کوتاه، بلند و سنبوسه‌دار تعریف می‌شد و نوع متأخر آن با جلوة تزیینی بیشتر به چیگن معروف بود. انواع پارچههای ساده، محرمات و منقوش در دوخت ارخالق به‌کار می‌آمد که متأثر از وضع اقتصادی پوشنده بود. در دورة ناصرالدینشاه، کلیجه بیش از پیش رواج گرفت که هرچند آن را بیشتر مناسب فصل سرما می‌شمارند اما ظاهراً در تمام فصول پوشیده می‌شد. این بالاپوش که تا میانه‌های ران بود، غالباً آستین‌هایی تا آرنج داشت؛ بسیار شبیه به نوع مردانه و همچون آن، خاص متمولین بود و به همین نسبت پارچههای سادة گرانبها همچون مخمل یا منقوش به ویژه ترمه در دوخت آن استفاده می‌شد. بدین قیاس، دستاورد مشخص این مقاله بر آن گواهی دارد که افزون‌بر پیراهن به عنوان پوشش معمول؛ ارخالق و کلیجه، دو نوع تقریباً متفاوت از بالاپوش زنانه بودند: ارخالق در دورة فتحعلی‌شاهی رواج داشت اما در تداوم استفاده از آن با تغییر در اندازة آستین‌ها و کوتاه شدن آنها، ارخالق در عصر ناصری به هر دو صورت رواج داشت. هم‌زمان در این دوره، کلیجه به تبعیت نوع کارکرد، با پارچههای مرغوب‌تر دوخته شد و بیش‌از پیش رونق گرفت چنانکه اعتبار این شکل از تن‌جامة نسبتاً بلند زنانه با عصر ناصرالدینشاه گره خورده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| لباس قاجار؛ تن پوش زنانه؛ فتحعلی شاه؛ محمدشاه؛ ناصرالدین شاه | ||
| مراجع | ||
|
اباذری، مانا و طیبی، حبیبالله. (1396). «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدینشاه به فرنگ (مطالعه موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)». دوفصلنامه پژوهش هنر. 7 (13): 30- 15.
بیشوپ، ایزابلا. (1375). از بیستون تا زرکوه بختیاری. ترجمه مهراب امیری. تهران: سپند.
بینام. (1352). نگار زن. تهران: انجمن بینالمللی زنان در ایران.
پولاک، یاکوب ادوارد. (1368). ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
تانکوانی، ژی. ام. (1383). نامههایی دربارة ایران و ترکیة آسیا. ترجمه علیاصغر سعیدی. تهران: چشمه.
جهانی، مهناز و چنگیز، سحر. (1396). «مطالعة تطبیقی مد لباس زنان دربار فتحعلیشاه و ناصرالدینشاه قاجار». فصلنامه زن در فرهنگ و هنر. 9 (3): 407- 385.
دروویل، گاسپار. (1367). سفر در ایران. ترجمه منوچهر اعتماد مقدم. چاپ سوم. تهران: شباویز.
دوکوتزبوئه، موریس. (1365). مسافرت به ایران در دوران فتحعلیشاه قاجار. محمود هدایت. تهران: جاویدان.
دیبا، لیلا. (1391). «دوران صفویان و قاجاریان». پوشاک در ایران زمین. ترجمه پیمان متین. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
دیولافوا، ژان. (1332). سفرنامه ایران و کلده. ترجمه همایون فرهوشی. تهران: خیام.
ذکاء، یحیی. (1336). لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز. تهران: اداره موزهها و فرهنگ عامه.
رحیمزاده صفوی، علیاصغر. (1362). اسرار سقوط احمدشاه. تهران: فردوسی.
ژوبر، پ. امده. (1347). مسافرت در ارمنستان و ایران. ترجمه علیقلی اعتماد مقدم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سرنا، کارلا. (1362). آدمها و آیینها در ایران. ترجمه علیاصغر سیدی. تهران: زوار.
سموعی، زهرا. (1393). «نگاهی به لباس اندرونی زنان در سفرنامه سیاحان عصر قاجار». فصلنامه تاریخ نو. 7 (1): 120- 103.
سولتیکف، الکسیس. (1336). مسافرت به ایران. ترجمه محسن صبا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شهری، جعفر. (1378). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. چاپ سوم. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
شهری، جعفر. (1383). طهران قدیم. جلد اول تا چهارم. چاپ چهارم. تهران: معین.
شهشهانی، سهیلا. (1396). پوشاک دوره قاجار. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
غیبی، مهرآسا. (1385). هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. تهران: هیرمند.
فالک، اس. جی. (1393). شمایلنگاران قاجار. ترجمه علیرضا بهارلو. تهران: پیکره.
فریزر، جیمز بیلی. (1364). سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی. ترجمه منوچهر امیری. تهران: توس.
کیاوش، فرشته و آشوری، محمدتقی. (1398). «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدینشاه تا پایان دورة قاجار». فصلنامه نامه هنرهای تجسمی و کاربردی. 7 (26): 104- 85.
مافیتبار، آمنه و کاتب، فاطمه. (1397). «بازیابی طرح و نقش پارچههای عصر فتحعلیشاه با استفاده از پیکرنگاری درباری». پژوهش هنر. 8 (15): 106- 87.
مافیتبار، آمنه. (1400). «پوشش زنانه و مردانة عصر ناصری در نگارههای هزارویکشب صنیعالملک». ماهنامه باغ نظر. 18 (105): 122- 111.
غلامی مایانی، یدالله. (1398). «ارخالق». دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. مک گرگور، کلنل س. ام. (1366). شرح سفری به ایالت خراسان. ترجمه مجید مهدیزاده. مشهد: آستان قدس رضوی.
مبینی، مهتاب و اسدی، اعظم. (1396). سیری در مد و لباس دوره قاجار. تهران: الزهراء.
مونسی سرخه، مریم. (1396). پوشاک ایرانیان در عصر قاجار. تهران: الزهراء.
وارینگ، ادوارد اسکات. (1397). سفر به شیراز و دیگر شهرهای جنوبی. ترجمه عبدالرضا کلمرزی و رضا صالحیان کوشک قاضی. تهران: نامک.
ویلز، چارلز جیمز. (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه سیدعبدالله. به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: زرین.
ویلز، چارلز جیمز. (1388). ایران در یک قرن پیش. ترجمه غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال.
Diba, Layla (1998). Royal Persian Paintings. London: I.B. Tauris.
URL 1: https://www.vam.ac.uk/ (access date: 10/10/2022)
URL 2: https://www.britishmuseum.org/(access date: 10/10/2022)
URL4: https://www.sothebys.com/de/auctions/ecatalogue/2017/arts-of-the-islamic-world-l17223/lot.128.html (access date: 10/10/2022)
URL5: https://artcollection.culture.gov.uk/person/iranian-qajar-dynasty/(access date: 10/10/2022)
URL6: http://www.golestanpalace.ir/(access date: 10/10/2022)
URL7: https://irannationalmuseum.ir/fa/(access date: 10/10/2022)
URL8: URL 4: https://www.bonhams.com/auctions/24198/lot/7/?epik (access date: 10/10/2022)
URL9: URL 5: https://www.brooklynmuseum.org/ (access date: 10/10/2022)
URL 10: https://www.antiquesroom.com/antiques/antique-islamic-persian-qajar-important-miniature-painting-abul-hasan-ghaffari (access date: 10/10/2022)
URL11:http://www.massoudnader.com/servlet/ (Access Date:10/10/2022)
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 746 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 516 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب