
تعداد نشریات | 21 |
تعداد شمارهها | 301 |
تعداد مقالات | 3,173 |
تعداد مشاهده مقاله | 3,211,757 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,380,285 |
خط و هندسه پنهان در زوایای کتیبههای مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی (مطالعه موردی گنبد الله الله) | ||
نگارینه هنر اسلامی | ||
دوره 11، شماره 27، مرداد 1403، صفحه 5-24 اصل مقاله (1.49 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2023.5850.1671 | ||
نویسندگان | ||
نیلوفر سیفی* 1؛ ابوالفضل عبداللهی فرد2 | ||
1دانشگاه محقق اردبیلی | ||
2دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
چکیده | ||
از میان شاخههای گوناگون هنرهای اسلامی، معمای اسلامی و مخصوصاً تزیینات وابسته به آن، دارای جایگاه شاخصی میباشد. بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی نمونه بازری از این شاهکارهای معماری اسلامی می باشد این مجموعه دارای چندین بخش است که مهمترین بخش آن مقبره شیخ صفی الدین(گنبد الله الله) می باشد. مقبره شیخ صفی الدین که در ضلع جنوبی و شمالی آن دارای دو درگاه موسوم به قبله قاپوسی می باشد، دارای 16 کتیبه محصور شده در قاب 6 ضلعی می باشد که 8 عدد آن دورتادور درگاه ضلع شمالی و 8 عدد دیگر در درگاه جنوبی نقش گردیدهاند. هدف اصلی از این پژوهش دستیابی و ترسیم هندسه پنهان در ساختار این کتیبهها و نیز تفسیر و تحلیل آنها به جهت بیان ارتباط مستقیم هندسه در بطن کتیبه و مفاهیم نهفته در متون آن میباشد. همچنین از اهداف دیگر پژوهش حاضر دستهبندی حروف به کار برده شده در کتیبهها به لحاظ فرم حروف ونیزخوانش تعدادی از متون کتیبههای مذکور است که تاکنون خوانده نشدهاند. روش جمع آوری دادهها بر پایه پژوهشی میدانی(عکاسی، طرح خطی، تصاویر) و با استناد به منابع مکتوب صورت گرفته است که به روش تاریخی_ تطبیقی بر مبنای الگوهای هندسی و تجزیه حرفهای متون به جهت خوانش آنها صورت پذیرفته است. نتایج حاصله نمایانگر آن است که اکثر این کتیبهها دارای زیرساختهای هندسی منسجم بوده و نیز تنوع زیادی در طراحی حروفها با در نظر گرفتن در فضا و زاویه ای که واقع هستند، مشاهده میشود. همچنین از یافتههای مهم دیگر این پژوهش دست یابی به مفاهیمی است که ارتباط عمیق و شگرف میان متن و هندسه بکار رفته در مرکز اثر آن را اثبات مینماید. به طور کلی در این کتیبهها به نوعی ساختار شکنی و منحصر به فرد بودن به جهت نحوه ادغام دو عنصر متفاوت یعنی خط و هندسه در یک قاب 6 ضلعی منتظم مشاهده می شود. | ||
کلیدواژهها | ||
مقبره شیخ صفیالدین اردبیلی؛ کتیبه؛ هندسه؛ عرفان عددی | ||
مراجع | ||
آنه ماری شیمل (1394). راز اعداد. فاطمه توفیقی. تهران: دانشگاه ادیان و مذهب.
احتمالی، مسعود؛ طالبی، مهناز؛ عزیزی، حسین (اردیبهشت 1391). «بررسی جایگاه نور در بقعه شیخصفیالدین اردبیلی». کنفرانس ملی معماری و شهرسازی پایدار با رویکرد انسان و محیط. اردبیل. صص 11-4.
اسفندیاری، آپهنا (1388). «چلیپا رمز انسان کامل». پژوهش در فرهنگ و هنر. دوره اول، شماره 1: ص 18.
افشار، حمید (1400). «تفسیر کاربردی رواج پلان هشتضلعی در آرامگاههای سلجوقی و نقد آرای سنتگرایان». نگارینه هنر اسلامی. شماره 21 : ص40.
امامی، صابر (1381). «نماد و تمثیل: تفاوتها و شباهتها». کتاب ماه هنر. شماره 47 : ص63.
اوجاق علیزاده، شهین؛ غلامپور آهنگرکلایی، لیلا (1399). «تحلیل نماد ماندالا در منطقالطیر عطار از منظر روانشناسی یونگ». پژوهشنامه عرفان. شماره 23: ص 75.
بلیلاناصل، لیلا و دیگران (1390). «بررسی ویژگیهای هندسی گرهها در تزیینهای اسلامی از دیدگاه هندسه فرکتال». مطالعات شهر ایرانیـ اسلامی. شماره 6: ص 85
بهنود، الناز؛ بلیلاناصل، لیدا؛ ستارزاده، داریوش (1401). «تحلیل آرکیتایپی فضای عرفانی در آرامگاههای عارفان دوره ایلخانی (شیخعبدالصمد نطنزی و شیخصفیالدین اردبیلی)». عرفان اسلامی. شماره 71: ص172.
تختی، مهلا؛ سامانیان، محمد؛ افهمی، رضا (1388). «بررسی و تحلیل هندسی فرشهای محرابی دوره صفویه». گلجام. شماره 128 : ص140.
جبارلوی شبستری، بهرام (1386). «درآمدی بر مباحث و آموزههای ارتباطی نهجالبلاغه». مطالعات اسلامی. شماره 76. ص: 42.
جعفری دهکردی، ناهید؛ علیبابایی، گلنار؛ قاضیزاده، خشایار (1400). «ویژگی نمادین ستاره هشتپر و ارتباط آن با امامرضا (ع) با استناد به علم اعداد (حروف ابجد)». هنرهای صناعی ایران. شماره 1: ص 91.
حسینی، سیدهاشم (1389). «بررسی مضامین عرفانی کتیبههای مقبره شیخصفی( با تکیه بر صفوهالصفا و دیگر متون عرفانی)». ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی. شماره 19. صص: 70ـ69.
ــــــــــــــــــــ (الف 1390). «کاربرد تزیینی و مفهوم نقش شمسه در مجموعه شیخصفیالدین اردبیلی». مطالعات هنر اسلامی. شماره 14: ص15-11-9.
ــــــــــــــــــــــ(ب 1390). «مقایسه ویژگیهای هنر کتیبهنگاری عصر صفوی در دو مجموعه شاخص شیعی ایران (حرم مطهر امامرضا و بقعه شیخصفیالدین اردبیلی». مطالعات هنراسلامی. شماره 11: ص106.
حضرت قلیزاده، سکینه (تیر1394). «تحلیل و بررسی تزیینات و کتیبههای بقعه شیخصفیالدین اردبیلی». همایش بینالمللی معماری، عمران و شهرسازی در هزاره سوم. تهران. ص 11.
حقیالبروسوی، اسماعیل (2017). تفسیر روحالبیان. جلد هشتم. بیروت: المطبعة العثمانیة.
دهشتی، مجید؛ خوشنژاد، مهدی؛ رئیسی، محمدمنان (1398). «نگرشی هندسی و مفهومی به زمینههای گره ده تند و کند هنر گرهچینی». نگره. شماره 51: ص61.
رحیمی، محسن (1393). «مقایسه هفت وادی عطار و هفت مرحله سلوک در میترائیسم». پژوهشهای ادبی و بلاغی. سال سوم، شماره 9. ص: 106.
رضازاده اردبیلی، مجتبی؛ انصاری، حمیدرضا (1390). «تأثیر تفکر طریقت بر شکلگیری مجموعه مزار شیخصفیالدین اردبیلی». هنرهای زیبا. شماره 48:ص 86.
رییسزاده، سارا (1390). «ارزشهای نمادین در نقوش هندسی مجموعه شیخصفی». نقشمایه. شماره9:ص 77.
رئیس زاده، سارا (1400). «خوانش نقش برجسته مرغابیها در تالار دارالحفاظ مجموعه شیخصفیالدین اردبیلی با تکیه بر تمثیل مرغابی در مثنوی معنوی». همایش بینالمللی یگانگی و بیگانگی در اندیشه عرفانی مولانا. دانشگاه محقق اردبیلی. ص 17.
زارعجعفری، مینا (1395). «بررسی نقوش هندسی در تزیینات معماری اسلامی (نمونه موردی: بقعه شیخصفیالدین اردبیلی)». دومین همایش بینالمللی و چهارمین همایش ملی معماری، عمران و محیطزیست شهری. تهران.
ــــــــــــــــ (1396). «عناصر نمادین هنر شیعی در معماری دوره صفوی (نمونه موردی: بقعه شیخصفیالدین اردبیلی)». سومین همایش بینالمللی و سومین همایش ملی معماری، عمران و شهرسازی. تهران.
- زاهدیان، المیرا؛ مترجم، ویدا (1393). «هنر و معماری دینی در بقعه شیخصفیالدین اردبیلی با رویکرد به تأثیر آیات قرآنی در تزیینات پژوهشی در بررسی و کشف تأثیرات آیات قرآنی بر تزیینات بهکاررفته در بقعه شیخصفیالدین اردبیلی». کنگره بینالمللی فرهنگ و اندیشه دینی. بوشهر.
ساریخانی، مجید (1392). «پژوهشی تحلیلی بر جلوههای آیات قرآنی بر آثار فلزکاری ایران در دوران صفوی و قاجار». پژوهشهای باستانشناسی ایران. شماره 5: ص 159.
سجادی، سیدجعفر (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سلمانینژاد مهرآبادی، صغرا (1393). «واکاوی برخی اشکال کهنالگوی ماندالا در ناخودآگاه قومی». پژوهشهای ادبی و بلاغی. شماره 7: ص40.
شاهپروری، محمدرضا؛ بصام، سیدجلالالدین (1395). «تجلی نمادین اعداد در فرش دستباف». گلجام. شماره 29: ص11.
شهامت، هادی؛ سلیمانی، عبدالکریم (1398). «تأثیر مفهوم حکمی عدد 11 در طراحی گنبد شاهنعمتالله ولی با تکیه بر حروف ابجد». مطالعات عمران شهری. شماره8: ص 84.
شهکلاهی، فاطمه؛ فهیمیفر، اصغر (1399). «مطاله نقوش هندسی و مفاهیم آنها در نسخه مصور سه مثنوی خواجوی کرمانی». نگره. شماره 56. صص: 35ـ33.
صباغپور، طیبه؛ شایستهفر، مهناز (1389). «بررسی نقشمایه نمادین پرنده در فرشهای صفویه و قاجار از نظر شکل و محتوا». نگره. شماره14:ص 48-39.
صفاییپور، هادی؛ معماریان، غلامحسین؛ بمانیان، محمدرضا (1393). «بررسی تأثیر مفهوم درخت طوبی در شکلگیری گنبدهای شاخص صفوی». پژوهشهای معماری اسلامی. شماره 5: ص 22.
طاهری، جعفر؛ ندیمی، هادی (1393). «بعد پنهان در معماری اسلامی ایران». صفه. شماره 65: ص 13.
عالمبین، سیدهمریم (1391). «بررسی مفهوم عدد چهار و حجاب در نگاره هفتاد هزار پرده معراجنامه شاهرخی». مطالعات تطبیقی هنر. شماره4: ص72.
عبداللهیفرد، ابوالفضل؛ مرادیان قوجهبیگلو، زینب (1400). «گرهچینیهای بهکاررفته در صندوق قبر شاهاسماعیل صفوی». هنرهای صناعی اسلامی. شماره 1: ص38.
فیروزکوهی، امیری (1380). خلاصه حدیقه حکیم سنایی. جلد اول. تهران: زوار.
فیض کاشانی، محمح بن مرتضی(1379). ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء. جلد دوم. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
قاسمی، شهین (1391). «بازتاب اعداد مهری در اندیشه و اشعار عطار». ششمین همایش ملی پژوهشهای ادبی (دانشگاه شهید بهشتی). ص 7.
قراگوزلو، بهاره؛ حاتم، غلامعلی (1393). «بررسی رمز نقوش هندسی دایره مثلث و مربع در هنر اسلامی». هنرهای تجسمی نقشمایه. شماره21: ص49.
کاظمپور، مهدی؛ محمدزاده، مهدی (1396). «مطالعه تطبیقی نقوش نمادین بقعه شیخصفیالدین اردبیلی با مسجد جامع یزد». نگره. شماره: 44.
کریچلو، کیت (1389). تحلیل مضامین جهانشناختی نقوش اسلامی. مترجم: حسن آذرکار. تهران: حکمت.
کریمی بابااحمدی، زینب؛ الماسینیا، پژمان؛ رادمهر، گلناز (1394). «مطالعه و تحلیل اعداد اسطورهای و نمادین. کنفرانس بینالمللی مهندسی و علوم کاربردی. امارات (دبی). ص 12.
کوپر، جی. سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. مترجم: ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.
لاهیجی، محمد (1371). مفاتیحالاعجاز فی شرح گلشن راز. به کوشش کیوان سمیعی. تهران: محمودی.
لولر، رابرت (1368). هندسه مقدس، فلسفه و تمرین. مترجم: هایده معیری. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر (1368). بحارالانوار. جلد نود و سوم. بیروت: مؤسسه الوفا.
محسنی، منصوره؛ باستانفرد، متین (1397). «بررسی گونههای کهنالگوی چلیپا در معماری اسلامی». معماری و شهرسازی آرمانشهر. شماره 6. صص: 16ـ9.
نجفی افرا، مهدی (1375). «مثل از افلاطون تا علامه». فصلنامه کیهان اندیشه، بهار، شماره 68: ص 5.
وثوقزاده، وحیده؛ حسنیپناه، محبوبه؛ عالیخانی، بابک (1395). «حکمت عدد هشت در هنر و معماری اسلامی». جاویدان خرد. شماره30: ص182.
یوسفی، حسن؛ گلمغانیزادهاصل، ملکه (1389). هنرهای شیعی در مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخصفیالدین اردبیلی. اردبیل: موسسه فرهنگی انتشاراتی یاوریان.
------------------- (1390). روضه وحید آفاق. اردبیل: موسسه فرهنگی انتشاراتی یاوریان.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 691 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 250 |