پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 314 |
| تعداد مقالات | 3,321 |
| تعداد مشاهده مقاله | 3,546,562 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 2,591,241 |
بررسی تطبیقی ویژگیهای بصری، الگوهای هندسی و کاربرد گرهچینی چوبی در خانههای تاریخی درمیان | ||
| نگارینه هنر اسلامی | ||
| دوره 8، شماره 21، شهریور 1400، صفحه 161-184 اصل مقاله (4.84 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22077/nia.2021.4580.1517 | ||
| نویسندگان | ||
| زهرا امیرآبادی1؛ سیدمحمدرضا خلیل نژاد* 2؛ محمد افضلیان3 | ||
| 1گروه صنایع دستی دانشگاه بیرجند | ||
| 2عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند | ||
| 3مدرس مدعو دانشکده هنر دانشگاه بیرجند | ||
| چکیده | ||
| یکی از هنرهای سنتی مرتبط با معماری، گرهچینی است که بر اساس ساختار و اجزاء در فضاهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته و در غنای فضای معماری نقش مؤثری دارد. هدف از این تحقیق، بررسی تطبیقی ویژگیهای بصری و الگوهای تزئینی آثار گرهچینی در معماری سنتی منازل مسکونی تاریخی است. دوره تاریخی این آثار شامل دوره افشاریه، قاجار، و اوایل دوره پهلوی است که همگی در شهر درمیان در استان خراسان جنوبی واقع هستند بر این اساس نگارندگان در پی پاسخ به این پرسش‌ها بودند که ویژگیهای بصری آثار گرهچینی در خانههای تاریخی منطقه درمیان چیست و مقایسه تطبیقی خانه‌ها، از حیث کاربرد و نقوش، حائز چه نکاتی در هنر گرهچینی معماری مسکونی منطقه درمیان است. مقاله حاضر از نظر شیوه نگرش و پرداختن به مساله، توصیفی- تحلیلی و از نظر شیوه انجام، تحلیل محتواست. در این پژوهش 5 اثر از خانههای تاریخی درمیان شامل خانه توکلی، خانه عبدالعظیم‌بیک نوزاد، خانه عبداله‌بیک مسینایی، خانه عبداله‌خان رفیعی و خانه مهدی‌خان رفیعی که دارای تزئینات گرهچینی هستند مورد مطالعه قرار گرفته و نقوش گرهچینی در معماری این خانه‌ها از دیدگاه بصری و الگوی طراحی بررسی گردید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد بیشتر گره‌چینی‌ها از نوع مشبک و کمترین تعداد از نوع توپر می‌باشد. متنوع‌ترین گره‌چینی‌ها را می‌توان در خانه مهدی‌خان رفیعی مشاهده کرد که علاوه بر دارا بودن یک اثر گرهچینی ترکیبی توپُر-مشبک که در نوع خود منحصر بفرد است، از گرهچینی در ساخت نرده، ارسی، درب و پنجره استفاده شده است. رایج‌ترین کاربرد گرهچینی در معماری مسکونی خانههای مورد مطالعه، به کارگیری گره مشبک در بازشوها (پنجره) است. این نوع گرهسازی علاوه بر تامین نور و حفظ جریان باد، به دلیل به‌کارگیری در فضای تابستان‌نشین طبقه‌ی بالای عمارت، موجب حفظ محرمیت فضای خصوصی بنا شده است. از نظر تطبیق کمیت و کیفیت آثار گرهچینی با دوره تاریخی هر بنا نیز می‌توان این نکته را بیان نمود که هر چه خانه‌ها از قدمت تاریخی بیشتری برخوردار هستند، تعداد و کیفیت آثار از تنوع و کاربرد بیشتری در معماری مسکونی برخوردار است. لذا در خانههای متعلق به اواخر افشاریه مانند خانه عبداله‌بیک مسینایی و خانه مهدی‌خان رفیعی، از هنر گرهسازی به طور گسترده‌تر و پرکاربردتری از خانههای قاجاری (خانه عبدالعظیم‌بیک نوزاد) و پهلوی (خانه توکلی) استفاده شده است. داده‌های پژوهش حاکی از آن است که دست‌کم 11 نوع گره مختلف در خانههای مورد مطالعه قابل شناسایی است. پرکارترین و متنوع‌ترین هندسه نقوش را در ساخت ارسی خانه توکلی و خانه مهدی‌خان رفیعی می‌توان مشاهده نمود. به علاوه، پرکاربردترین هندسه، گره هشت و چهار است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، پرکاربردترین گره، گره هشت و چهار و پرکاربردترین آلت؛ مربع، سِلی و ترنج تند می‌باشد. زمینه گره در بیشتر آثار مربعی، ولی کادر آن مستطیل می‌باشد. همچنین خانه مهدی‌خان رفیعی واجد متنوع‌ترین نوع گرهسازی هم از حیث هندسه نقوش و هم از حیث کاربرد و استفاده از گره در معماری داخلی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| هنر سنتی؛ معماری مسکونی؛ گرهچینی؛ خانههای تاریخی درمیان | ||
| مراجع | ||
|
ابوترابی، سیده زهرا؛ عظیمی حسنآبادی، علیرضا. (1396). «طراحی حسی در معماری». دو فصلنامۀ اندیشۀ معماری، سال دوم، شماره3، 97-112.
احمدی، عباسعلی؛ اصغریان، مرضیه. (1397). «هنر گرهچینی چوب بر سقف قلعههای قاجاری چهارمحال و بختیاری». دوفصلنامه نگارینه هنر اسلامی، دورۀ پنجم، شماره 16، 80-63.
استرلین، هنری. (1399). هنر و معماری اسلامی. ترجمه غلامحسین علی مازندرانی. تهران: یزدا.
حسن‌پور لمر، سعید. (1395). «بررسی و تحلیل تزئینتزیینات گرهچینی به کار رفته در بناهای شهر تاریخی ماسوله، نمونه موردی محله کشه‌سر علیا». نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 17، 25-36.
حق‌شناس، محمد؛ قیابکلو، زهرا. (1387). «بررسی تأثیر شیشه‌های رنگی بر میزان نور و انرژی عبوری در محدوده رنگی». نشریه علوم و فن آوری رنگ، شماره ۲، 213-220.
حمیدی، مریم؛ فنایی؛ زهرا. (1399). «مطالعه تطبیقی هندسه حاکم بر گرهچینی دوره سلجوقی و صفویه (نمونه موردی: مسجد جامع زواره و مسجد جامع اصفهان». دومین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، شیراز: دانشگاه پیام نور، 14-1.
خادم، سیما. (1398). «تحلیل و بررسی تزئینات گرهچینی در 3 موزه تاریخی تبریز». ششمین کنفرانس ملی فناوریهای نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران: دبیرخانه دائمی کنفرانس و تحت حمایت سیویلیکا، 1-12.
دهشتی، مجید؛ خوش‌نژاد، مهدی؛ حسینی، سیده مریم. (1397). «نگرشی هندسی و مفهومی به زمینه‌های گره ده تند و کند هنر گرهچینی». نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 32، 21-40.
رفیعی، مهدی؛ آزمون، زینب (1396). قلعه میرزا رفیع خان (فورگ): پایگاه حکومتی مرزداران شرق قهستان. بیرجند: چهاردرخت.
زارعی، محمد ابراهیم. (1392). «سنندج شهر ارسی، بررسی روند شکلگیری و گسترش هنر ارسیسازی بر اساس نمونههای موجود». نشریه مطالعات معماری ایران، شماره 4، 130-109.
زمرشیدی، حسین. (1365). گره چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ستاری ساربانقلی، حسن؛ حسن‌پور لمر، سعید. (1393). «تزئینتزیینات گرهچینی در بناهای محله‌بر ماسوله». نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره 19، شماره 4، 66-55.
شاطری، مفید؛ رفیعی، مهدی؛ نجاتی، بهناز. (1394). درمیاننامه با اشاراتی به فورگ. بیرجند: چهاردرخت.
شریف، حمیدرضا؛ حبیبی، امین؛ جمال‌آبادی، عبداله. (1395). «کارکرد اقلیمی هنرگره چینی درمعماری اسلامی- نمونه موردی: بناهای مسکونی قاجاری شیراز». پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 13، 60-73.
شریعت راد، فرهاد. (1398). «پیوندهای معنایی معماری و موسیقی تأملی بر قدر مشترک معماری و موسیقی ایرانی». فصلنامۀ علمی - پژوهشی معماری و شهرسازی، سال بیست و نهم، شماره87، 38-19.
شفیع‌زاده، اسداله. (1397). «مطالعه تطبیقی تزئینتزیینات نقوش هندسی گرهچینی در معماری اسلامی و قاعدة عرفانی تجدد امثال در اندیشة ابن‌عربی». دوفصلنامه مطالعات تطبیقی هنر، شماره 16، 49-65.
شهیدی ماسوله، دنیا؛ حاجیپور، نیلوفر؛ بیدریغ مهر، زهرا. (1394). «بررسی گرهچینی در معماری اسلامی». همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی، دانشگاه پیام نور گیلان، 8-1.
عابددوست، حسین؛ کاظمپور، زیبا. (1395). «تحلیل ریشهها و مفاهیم نقوش هندسی معماری دوره اسلامی در هنر کهن ایرانی». فصلنامه علمی- ترویجی نگارینه هنر اسلامی، دوره سوم، شماره10، 58-41.
عرب، سمیرا؛ حاتم، غلامعلی. (1394). «نوآوری در هنر خاتم‌کاری دوره صفوی و قاجار». همایش بین المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی، استانبول: موسسه سفیران فرهنگی مبین، 1-17.
عطارزاده، عبدالکریم؛ هوشیار، مهران. (1396). هنر در تمدن اسلامی، هنرهای صناعی. تهران: سمت.
غلامی، غلامحسین؛ کاویان، مجتبی؛ عبدزاده، منیژه. (1394). «فن‌شناسی گرهسازی در خانههای تاریخی گرگان». فصلنامه اثر، شماره 68، 65-78.
فرشته‌نژاد، مرتضی. (1356). گرهسازی و گرهچینی در هنر معماری ایران. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی ایران.
گرجی مهلبانی، یوسف؛ مفرد بوشهری، علی اصغر. (1395). «ارسی، راهکاری برای کنترل نور روز؛ نمونههای موردی خانههای دوره قاجار در قزوین». نشریه معماری و شهرسازی ایران، شماره12، 236-225.
گلپرورفرد، نازنین. (1388). انسان طبیعت معماری، تهران: طحان.
گودرزی سروش، خلیل. (1394). گرهسازی و کاربندی. تهران: دانشگاه پیام نور.
محمدحسین زاده گلابچی، محمود؛ محمودی نژاد، هادی. (1399). طبیعت، خلاقیت و منظر طبیعی، تهران: انتشارات دانشگاه پارس.
مدهوشیان‌نژاد، محمد ؛ عسکری الموتی، حجت‌اله. (1395). «تمایزهای کیفی و کمی در سیر تحول ارسی‌های قاجاری تبریز». نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی، دوره۲۱، شماره 4 ، 77-84.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ شرقی، علی؛ اسدپور، فائزه. (1398). «مطالعه تطبیقی تزیینات چوبی وابسته به معماری خانههای تاریخی روستای کُپ شهرستان نور با بناهای دوره قاجاریه و صفویه». جلوه هنر، شماره 25، 95- 106.
میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. (1382). پرونده ثبتی خانههای تاریخی درمیان. آرشیو میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی (منتشرنشده).
نژادابراهیمی، احد؛ عبداللهی فرد، ابوالفضل؛ ساعدی، فرشته. (1396). «بررسی ویژگیهای فنی- هنری و مضامین درهای چوبی دوره صفوی، مطالعه موردی در هفت رنگ و در گرهبندی مشبک موزه آستان قدس رضوی». نشریه هنرهای صناعی اسلامی، شماره 2، 24-11.
یاوری، حسین. (1396). شناخت صنایع دستی ایران. تهران: مهکامه.
یاوری، حسین؛ عرفانی، فاطمه. (1394). هنرهای سنتی ایران در یک نگاه. تهران: سیمای دانش.
URL1: https://sajwood.com/ (تاریخ دسترسی 23/9/1400)
URL2: https://iranantiq.com/handicraft/wooden/wooden-girih-tiles (تاریخ دسترسی 01/05/1400)
URL3: http://sanayehdasti.blogfa.com/post/67 (تاریخ دسترسی 10/04/1400)
URL4: http://memarnet.com/fa/node/1974 (تاریخ دسترسی 10/04/1400)
URL5: https://mehnavaz.com/Abbasian-Historical-House (تاریخ دسترسی 25/8/1399)
URL6: http://www.esfahangerehchini.ir (تاریخ دسترسی 04/04/1399)
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 848 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,267 |
||
نماد الکترونیک
سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب